Αυλαία για το Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία

Με την επιβολή δωδεκαετούς κάθειρξης στους πρώην επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Σερβίας Γιόβιτσα Στάνισιτς και Φράνκο Σιμάτοβιτς για συνέργεια σε δολοφονία, δίωξη και εκτοπισμό το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) ολοκληρώνει τον κύκλο του και αναστέλλει από σήμερα 1 Ιουλίου τη λειτουργία του.

28 χρόνια μετά τη δημιουργία του διεθνούς δικαστηρίου από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ο απολογισμός θεωρείται από πολλούς εντυπωσιακός. Σε 161 άτομα απαγγέλθηκαν κατηγορίες για σοβαρά εγκλήματα πολέμου σε Κροατία\, Βοσνία Ερζεγοβίνη και Κοσσυφοπέδιο μεταξύ 1991 και 1999, 93 από αυτά καταδικάστηκαν και 18 αθωώθηκαν.

Πρόσφατα ο πρώην σέρβος στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς καταδικάστηκε τελεσίδικα σε ισόβια, όπως συνέβη νωρίτερα και με τον Ράντοβαν Κάρατζιτς. Ήταν οι αρχηγοί μιας «εγκληματικής συμμορίας» και εντολείς για σοβαρότατα εγκλήματα πολέμου εκ μέρους σερβικών δυνάμεων, αναφέρονταν στην αιτιολογία της δικαστικής απόφασης.

Δικαστήριο με ρόλο προτύπου

Αναμφίβολα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τα εγκλήματα πολέμου στη πρώην Γιουγκοσλαβία αποτέλεσε πρότυπο για άλλα παρόμοια δικαστήρια και συνέβαλε ώστε να ξαναγραφεί η ιστορία πιο αντικειμενικά. Οι επικριτικές φωνές επιρρίπτουν ωστόσο στο δικαστήριο ότι δίκασε μόνο μέλη της ανώτατης στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Η μεγάλη πλειοψηφία των δραστών, οι οποίοι δολοφόνησαν, κατέστρεψαν, βίασαν και εκτόπισαν συνεχίζουν τη ζωή τους σαν να μην συνέβη τίποτα. Στη Σρεμπρένιτσα για παράδειγμα αντικρύζουν σε καθημερινή βάση στο δρόμο οικογένειες των θυμάτων τους. Παρά το γεγονός ότι στη βοσνιακή πόλη έχασαν τη ζωή τους 8.000 μουσουλμάνοι άνδρες και νεαρά αγόρια η δικαιοσύνη της χώρας μπλοκάρει κάθε δικαστική διαδικασία για τα σοβαρότερα εγκλήματα πολέμου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Άλλοι πάλι επικρίνουν το γεγονός ότι Μλάντιτς και Κάρατζιτς κατάφεραν να διαφύγουν της σύλληψης για σχεδόν 15 χρόνια. Ο πρώην στρατηγός των κροατικών δυνάμεων Άντε Γκοτόβινα καταζητούνταν επί τέσσερα χρόνια. Παράλληλα υπήρξαν αρκετές αμφιλεγόμενες δικαστικές αποφάσεις, όπως η αρχική 24χρονη καταδίκη του Γκοτόβινα, ο οποίος στην εκδίκαση έφεσης αθωώθηκε. Άλλο παράδειγμα είναι ο επικεφαλής των σέρβων εθνικιστών Βόισλαβ Σέσελι, ο οποίος καταδικάστηκε σε 12ετή κάθειρξη και αθωώθηκε το 2016.

Μεγαλύτερη αποτυχία του δικαστηρίου θεωρείται ωστόσο ο θάνατος του πρώην σέρβου προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς από ανακοπή στο κρατητήριο πριν από την ανακοίνωση της ετυμηγορίας. Αποτυχία θεωρείται επίσης η αυτοκτονία δια απαγχονισμού του αρχηγού των Σέρβων της Κροατίας Μίλαν Μπάμπιτς στο κελί του ή η αυτοκτονία με κυάνιο του Σλόμπονταν Πράλγιακ, κορυφαίου στελέχους του κροατικού υπουργείου Άμυνας, μέσα στο δικαστήριο και μπροστά στις κάμερες μετά τη καταδίκη του σε 20ετή κάθειρξη.

Δεν ήρθε η πολυπόθητη συμφιλίωση

Κατά γενική ομολογία το Διεθνές Δικαστήριο δεν συνέβαλε στη συμφιλίωση μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών. Η προπαγάνδα υπέρ του πολέμου και του αναθεωρητισμού αποτελούν πλέον καθημερινότητα στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Σε κροατικά γήπεδα ποδοσφαίρου τα αντισερβικά συνθήματα έχουν γίνει πια κανόνας. Ο ιστορικός Μιλιβόι Μπεσλίν από το Βελιγράδι εκτιμά ότι από τότε που στη Σερβία το 2012 βρέθηκαν και πάλι στην εξουσία οι «πρωταγωνιστές του πολέμου» εγείρονται εκ νέου αξιώσεις για εδάφη σε Βοσνία Ερζεγοβίνη και Μαυροβούνιο.

Αν κρίνουμε από τις εθνικιστικές κορώνες και τις εντάσεις στα δυτικά Βαλκάνια, διαπιστώνουμε ότι το Δικαστήριο της Χάγης δεν έφερε τη συμφιλίωση όπως είχαν ελπίσει πολλοί. Για να δώσουν τα χέρια οι αντιμαχόμενες πλευρές θα έπρεπε να κινητοποιηθούν η κοινωνία των πολιτών, οι επιστήμονες και οι δάσκαλοι και να υπάρξουν μεταξύ των νέων συχνές επαφές με ανταλλαγή απόψεων. Το σημαντικότερο όμως είναι να ξεφύγουν τα μέσα ενημέρωσης από τον ασφυκτικό έλεγχο των πολιτικών ελίτ στις εκάστοτε χώρες διότι μέσω αυτών αναμοχλεύονται συνεχώς τα πάθη μεταξύ των λαών της ευρύτερης περιοχής θυμίζοντας τις χειρότερες περιόδους του πολέμου.

Τόμας Μπράι

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος