Γιατί η Ρωσία απειλεί με κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα;

Σε έναν πόλεμο δεν μπορεί η μία πλευρά να κηρύξει μονομερώς άτομα ή οργανώσεις ως θεμιτούς στόχους πολέμου. Αυτό υπογραμμίζει ο Γιοχάνες Πέτερς, ειδικός σε θέματα ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου, και προσθέτει: «Εάν η Ρωσία θεωρεί τα πλοία ως νόμιμους στόχους, αυτά εξακολουθούν να απέχουν και πάλι πολύ από το να είναι νόμιμοι στόχοι. Μια επίθεση της Ρωσίας κατά εμπορικών πλοίων σε διεθνή δρομολόγια δεν θα επιτρεπόταν από το διεθνές δίκαιο, ούτε από το διεθνές δίκαιο του πολέμου». Η απλή υποψία ότι ένα πολιτικό πλοίο μπορεί να μεταφέρει στρατιωτικό φορτίο δεν θα δικαιολογούσε επίθεση εναντίον του.

Μετά την απόσυρση της Ρωσίας από τη συμφωνία για τα σιτηρά, το Υπουργείο Άμυνας της Μόσχας είχε δηλώσει ότι από τις 20 Ιουλίου και μετά όλα τα πλοία που διαπλέουν τη Μαύρη Θάλασσα προς τα ουκρανικά λιμάνια θα θεωρούνται ως δυνητικοί μεταφορείς στρατιωτικού φορτίου. Οι χώρες των σημαιών των πλοίων θα κατατάσσονταν τότε ως «εμπλεκόμενες στη σύγκρουση στην Ουκρανία» στο πλευρό του Κιέβου.

Τι επιτρέπεται να κάνουν τα αντιμαχόμενα μέρη;

Ο Βολφ Χάιντσελ φον Χάινεγκ, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Βιαντρίνα στη Φρανκφούρτη, διευκρινίζει ότι σύμφωνα με το δίκαιο του ναυτικού πολέμου, η εμπόλεμη πλευρά μπορεί σε κάθε περίπτωση να ερευνήσει όλα τα πλοία που κατευθύνονται προς εχθρικό έδαφος. Εάν βρεθούν τα λεγόμενα λαθραία εμπορεύματα, αυτό θα πρέπει να δημοσιοποιηθεί. Ωστόσο είναι απαραίτητο να υπάρχει εκ των προτέρων ένας κατάλογος των εμπορευμάτων που δεν επιτρέπεται να μεταφερθούν.

«Εάν ένα πλοίο, το οποίο δεν είναι εχθρικό εμπορικό πλοίο αλλά ουδέτερο εμπορικό πλοίο, διαπιστωθεί ότι μεταφέρει τέτοιο φορτίο, το εμπόλεμο μέρος θα μπορούσε να καταλάβει το πλοίο, αλλά όχι να του επιτεθεί. Μια επίθεση θα ήταν επιτρεπτή μονάχα εάν το πλοίο συνέβαλε αποτελεσματικά στη στρατιωτική δράση του εχθρού, για παράδειγμα μεταφέροντας πληροφορίες στρατιωτικής σημασίας ή τοποθετώντας νάρκες. Τότε το πλοίο θα ήταν ευάλωτο σε επίθεση. Το γεγονός και μόνο ότι βρίσκεται εν πλω στη Μαύρη Θάλασσα δεν σημαίνει ότι μπορεί να θεωρηθεί νόμιμος στόχος», εξηγεί ο εμπειρογνώμονας.

Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό ισχύει και για τη δήλωση του ουκρανικού Υπουργείου Άμυνας στις 20 Ιουλίου, σύμφωνα με την οποία όλα τα πλοία που καταπλέουν σε ρωσικά λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα καθώς και σε λιμάνια στα προσαρτημένα εδάφη, από τις 21 Ιουλίου θα θεωρούνται από το Κίεβο ως πλοία μεταφοράς στρατιωτικού υλικού. Ο Χάιντσελ φον Χάινεγκ τονίζει πάντως πως το γεγονός ότι ένα πλοίο μεταφέρει στρατιωτικό εξοπλισμό πρέπει να βασίζεται σε γεγονότα και όχι σε εικασίες.

Εάν η Ρωσία δεν δημοσιεύσει εκ των προτέρων κατάλογο απαγορευμένων φορτίων, τότε δεν θα υπάρξουν αντικείμενα που απαγορεύεται να μεταφερθούν και τα πλοία που κατευθύνονται προς την Ουκρανία δεν θα επιτρέπεται να κατακρατούνται από τη Ρωσία. Ωστόσο θα μπροούσαν οι ένοπλες δυνάμεις να σταματούν τα πλοία για έρευνα. «Μια ομάδα πηγαίνει στο πλοίο, εξετάζει τι υπάρχει εκεί και αν δεν εμπλέκεται σε δραστηριότητες υπέρ της Ουκρανίας, τότε θα πρέπει να απελευθερωθεί», λέει ο φον Χάινεγκ.

Ποιοι είναι οι στόχοι της Ρωσίας;

Σύμφωνα με τον Γιοχάνες Πέτερς, θέτοντας υπό απειλή το διεθνές εμπόριο, η Ρωσία δεν θέλει πρωτίστως να αποδυναμώσει την Ουκρανία, αλλά μάλλον να πείσει τη Δύση να χαλαρώσει τις κυρώσεις, χρησιμοποιώντας έτσι την πείνα ως όπλο. «Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Ρωσίας, η απειλή των μέτρων είναι αρκετή για να κάνει τις ναυτιλιακές εταιρείες, αλλά και τους ασφαλιστές πλοίων, να μην θέλουν πλέον να αναλάβουν αυτό το ρίσκο και έτσι να καταστήσουν αδύνατο για την Ουκρανία να συνεχίσει να εξάγει σιτηρά», αναφέρει ο ειδικός. Και η Μόσχα έχει σαφείς απαιτήσεις: την επαναφορά της ρωσικής αγροτικής τράπεζας "Rosselchosbank" στο σύστημα SWIFT και την ευκολότερη εξαγωγή λιπασμάτων.

Η λήξη της συμφωνίας για τα σιτηρά αποτελεί μια ευπρόσδεκτη ευκαιρία για τη Ρωσία να θέσει για άλλη μία φορά τον δυτικό κόσμο υπό μη στρατιωτική πίεση, λέει ο Πέτερς. Κατά την άποψή του, οι εντεινόμενες επιθέσεις στην Οδησσό αποτελούν μέρος αυτής της ρωσικής στρατηγικής, «προκειμένου να εμποδιστεί η ναυτιλία να επιλέξει εναλλακτικές διαδρομές μετά από πρόσκληση της Ουκρανίας, οι οποίες πράγματι συζητούνται».

Τι πρέπει να κάνει τώρα η Δύση;

Ο Πέτερς τονίζει ότι η Δύση πρέπει τώρα να αποφασίσει αν θα δώσει στρατιωτική συνοδεία σε διεθνή εμπορικά πλοία, εφόσον αυτό χρειαστεί, ενδεχόμενο που συζητείται επί του παρόντος. Ωστόσο θεωρεί ότι αυτό είναι δύσκολα εφαρμόσιμο. Πρώτον, η Τουρκία θα πρέπει να συμφωνήσει με την παρουσία ορισμένων στρατιωτικών σκαφών στη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον θα πρέπει να καθοριστούν συγκεκριμένες διαδρομές και άλλα τεχνικά ζητήματα. Ταυτοχρόνως ο κίνδυνος θα ήταν πολύ μεγάλος για τα δυτικά κράτη να εμπλακούν - έστω και κατά λάθος - σε άμεσες πολεμικές ενέργειες με ρωσικά πολεμικά πλοία. «Από την αρχή του πολέμου, τόσο η Ρωσία όσο και η Δύση προσπάθησαν να αποφύγουν μια τέτοια κλιμάκωση», επισημαίνει ο ειδικός.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς