Sve greške Zapada

Rat u Siriji može da bude i slučaj za istoričare sa specijalnim usmjerenjem na fiktivnu istoriju: šta bi bilo kad bi bilo? To pitanje naročito se nameće kada je riječ o zapadnim zemljama: kakav bi bio tok rata da su one radile drugačije nego što jesu? U svakom slučaju, pitanje nije besmisleno: ono se naime neposredno tiče sudbine mnogih ljudi, koji bi – da je Zapad drugačije postupao nego što jeste – možda (!) još bili živi.

Iz sadašnje perspektive, istorija odluka koje je donosio Zapad prije svega je istorija propuštenih šansi. Najpoznatiji primjer je iz 2013. godine: u vrijeme kada je postalo očigledno da bi Asadov režim protiv svog naroda mogao da upotrijebi hemijsko oružje, predsjednik SAD Barak Obama govorio je o „crvenoj liniji", koja bi u tom slučaju bila prekoračena i upozorio na posljedice. Ali kada je zatim hemijsko oružje zaista i upotrebljeno, Obama nije preduzeo ništa. Ignorisao je hemijsko oružje, ili svoja upozorenja, ili i jedno i drugo.

Obama i „crvene linije"

Time je, čini se, propuštena možda poslednja šansa da se Asadovom režimu pokažu granice. Tada on još nije bio pod zaštitom Irana i Rusije, u svakom slučaju ne u tolikoj mjeri kao što u međuvremenu jeste. Razmatrana mogućnost vojne intervencije SAD i njenih partnera – barem na početku – ali Obama je tu mogućnost isključio. 

Za intervenciju je htio da ima dobre razloge. Od intervencije SAD u Iraku, u to vrijeme bilo je prošlo dobrih deset godina – a to se odavno pokazalo kao politička, moralna i propagandistička katastrofa. Zbog bezglave invazije, pripremane na osnovu drskih laži, na SAD se gledalo kao na arogantnu, neoimperijalnu silu – i to je utisak od koga se Amerika do danas nije oporavila.

Već samo zbog toga bi deset godina kasnije, nova intervencija na Bliskom istoku – ovoga puta u Sirija – bila isuviše rizična: u zavisnosti od toka i ishoda intervencije, ugled SAD mogao bi dalje da bude narušen.

Jednako velik bio je i strateški rizik: na kraju krajeva, potpuno je nejasno kako bi se intervencija završila. Da li bi ona uticala na Asada? Da li bi je prihvatili Rusija i Iran? I da li bi Obama dijelove islamskog svijeta okrenuo protiv svoje zemlje: šiite, a možda i sunite? Da li bi intervencija značila nove terorističke napade u SAD, ali i u Evropi?

Cijena pasivnosti

Očigledno je da je intervencija mogla da ima fatalne posljedice. Problem je međutim to što se to isto odnosi i na odluku da se ne interveniše. Današnja situacija je jasna: glavnu riječ u Siriji preuzeli su Moskva i Teheran, čija je intervencija bila toliko snažna, da za Zapad ulazak u sukob više nije moguć. Zahtijevi iz Vašingtona i evropskih glavnih gradova da Asad mora da ode s vlasti, postale su prazne riječi, surovo beznačajne. Nikakvu ulogu više ne igra šta Zapad želi ili ne želi. I na uobičajene izraze zabrinutosti više se niko ne obazire.

Šta više, SAD su nekoliko godina prije početka rata u Siriji radile na strategiji za rušenje Asada i, da su je sprovele, zemlja bi možda završila u istom haosu.

Situacija se nije poboljšala ni time što su američki predsjednik Obama i njegovi partneri, umjesto odlučnog intervencionizma, izabrali neodređeni stav. Podrška pobunjenicima da, ali ne previše, zbog straha da ne podrže pogrešni (odnosno džihadisti): ta strategija nije promijenila stvari nabolje, naprotiv, mnoge opozicionare ohrabrila je na borbu koja je iz današnje perspektive već tada bila izgubljena. I nisu samo oni stradali – i stotine hiljade civila bile su žrtve najstrašnijeg nasilja.

Prazne riječi? Nikad više!

Pitanje je šta iz svega toga može da se nauči? Intervencije Zapada izvedene su diletantski i završile su u krvoproliću, u Iraku, kao u i Libiji: Zapad (trenutno) nije spreman za dugoročne smislene intervencije.

Ali on isto tako, taj teren ne može jednostavno ni da prepusti drugima: zaokret u ratu u Siriji do kojeg su doveli Rusija i Iran, predstavlja cinizam koji je teško nadmašiti. Za budućnost – ali ne za Siriju, za to je prekasno – to bi trebalo da znači: poslije velikih riječi ili moraju da uslijede promišljene akcije ili Zapad od samo početka treba da se drži po strani. Praznim riječima ništa nije postignuto. One samo pogoršavaju stvari.