Hoće li nastojanja Turske da uđe u BRIKS ubrzati put ka EU?

Turska je odlučila da se zvanično kandiduje za pridruživanje BRIKS-u, grupi zemalja ubrzanog razvoja koju su prvobitno činili Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južnoafriška Republika – ali u kojoj uglavnom dominiraju Moskva i Peking.

Omer Čelik (Ömer Çelik), portparol vladajuće Partije pravde i razvoja (AKP) turskog predsednika Redžepa Tajipa Erdogana (Recep Tayyip Erdoğan), potvrdio je da je Ankara podnijela zahtjev i rekao da je taj zahtev sada „na čekanju".

„Naš predsjednik je već više puta rekao da želimo da postanemo članica BRIKS-a", rekao je Čelik početkom septembra. „Zahtjev Turske po tom pitanju je jasan i proces se odvija u tim okvirima."

Predsjednik Rusije Vladimir Putin pozdravio je aspiracije Ankare, prenose turski mediji. Rekao je da će „u potpunosti podržati“ pridruživanje Turske. Ako Turska zaista postane članica BRIKS-a, grupe koja se često opisuje kao protivteža globalnom poretku koji predvodi Zapad, ona bi mogla još više da se udalji od Evropske unije – a time i od koristi od tog jedinstvenog tržišta 27 zemalja-članica.

Šta EU očekuje od kandidata?

Turska ima pravo da odlučuje o sopstvenim međunarodnim partnerstvima, ali EU očekuje da zemlja-kandidat podrži vrijednosti EU, rekao je Peter Stano, portparol diplomatske službe EU. „Očekujemo da sve zemlje-kandidati čvrsto i nedvosmisleno podržavaju vrijednosti EU, da poštuju obaveze koje proizilaze iz relevantnih trgovinskih sporazuma i da se usklade sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom“, rekao je Stano za DW. „To su značajni signali zajedničkih vrijednosti i interesa, odnosno strateške orijentacije zemalja“, dodao je.

To što Turska želi da se pridruži BRIKS-u neki vide kao reakciju na to što nema napretka u pregovorima o pridruživanju EU. U prošlogodišnjem izvještaju o napretku, evropski parlamentarci zaključili su da je „stopa usklađenosti Turske sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU pala na najniži nivo od sedam odsto, što je daleko najniži procenat od svih zemalja-kandidata“.

Načo Sančez Amor (Nacho Sanchez Amor), poslanik socijaldemokrata u Evropskom parlamentu, ukazuje da put Turske ka EU vodi kroz reforme. „Nedavno smo vidjeli obnovljeno interesovanje turske vlade za oživljavanje procesa pridruživanja EU“, naveo je on 2023. „Do toga neće doći na osnovu geopolitičkog cjenkanja, već samo onda kada turske vlasti pokažu stvarni interes da zaustave kontinuirano nazadovanje osnovnih sloboda i vladavine prava u zemlji."

Proces pristupanja Turske počeo je 2005. godine, ali je 2018. zastao zbog nekoliko pitanja, uključujući i zabrinutost EU u vezi s ograničavanjem slobode medija, izvršnom kontrolom pravosuđa i nedostatkom civilnog nadzora turskih snaga bezbjednosti.

Pogled ka BRIKS-u – znak frustracije Turske Evropskom unijom?

Ozgur Unluhisarcikli (Özgür Ünlühisarcıklı), turski ekspert u Maršalovom fondu Njemačke (GMF), smatra da je zainteresovanost Turske za članstvo u BRIKS-u znak njene frustracije Evropskom unijom. Turska ne samo da je ljuta na EU zbog odugovlačenja procesa pridruživanja, već i zbog toga što se ne ide naprijed u modernizaciji carina ili trgovinskog sporazuma, niti u vezi s mapom puta za liberalizaciju viznog režima, što bi građanima Turske otvorilo mogućnost da bez viza putuju u zemlje EU.

Grupa BRIKS se udvostručila otkako je formirana pre 15 godina. Egipat, Etiopija, Iran i Ujedinjeni Arapski Emirati postali su članovi, a grupa je dobila prijave iz gotovo 20 drugih zemalja, uključujući i Tursku. Članovi ne teže da formiraju kohezivnu grupu sa zajedničkom bezbjednosnom ili spoljnom politikom. Umjesto toga, zemlje BRIKS-a imaju za cilj da sarađuju na trgovinskoj i ekonomskoj ekspanziji i stvore – kako to one misle – političku protivtežu međunarodnim institucijama kojima dominiraju Sjedinjene Države i EU.

Učiniti Zapad ljubomornim

Turski eksperti procjenjuju da su Erdoganova nastojanja da se pridruži BRIKS-u u stvari želja da se dobije poluga koja bi pomogla u nastojanjima Turske da pristupi EU. Asli Ajdintašbaš (Aslı Aydıntaşbaş), saradnica vašingtonskog Brukings-instituta specijalizovana za Tursku, kaže da je proces pridruživanja Turske EU „već dugo u komi", a turski kreatori politike ili pokušavaju da ga ožive ili smatraju da nemaju šta da izgube ulaskom u BRIKS.

Evropljani su praktično zamrzli proces pridruživanja Turske i, dok se Balkan kreće naprijed, spremaju se da u potpunosti izbace Tursku iz programa proširenja“, ukazuje Ajdintašbaš za DW. „Mislim da turski donosioci odluka ne gledaju na BRIKS kao na nešto što umanjuje značaj Turske, već smatraju da ga povećava tako što čini Zapad ljubomornim, a Turskoj daje veće šanse da privuče njihovu pažnju."

Ozgur Unluhisarcikli smatra, međutim, da bi ta strategija mogla i da se izjalovi, jer bi ulazak Turske u BRIKS mogao da natjera zemlje EU da postanu sumnjičave prema Ankari. „Ako bi Turska postala članica BRIKS-a, njen kredibilitet ili pouzdanost u okviru transatlantskog saveza dodatno bi opao“, kaže.

Turska – neophodan saveznik kome se ne veruje

Turski potezi u spoljnoj i bezbjednosnoj politici već su narušili imidž te zemlje u zapadnim prijestonicama. Turska je odbila da podrži sankcije Rusiji i umjesto toga postala je najveći kupac ruske sirove nafte. Turska takođe podržava Hamas, militantnu, islamističku palestinsku grupu, koja je izvela terorističke napade na Izrael 7. oktobra i koju Evropska unija, kao i SAD, Njemačka i nekoliko drugih zemalja, klasifikuju kao terorističku organizaciju.

Sjedinjene Države i drugi saveznici u NATO bili su ljuti i zbog turske kupovine PVO-sistema S400 od Rusije 2017., a onda i 2022. kada je Turska dvije godine kočila članstvo Švedske i Finske u NATO-u, prije nego što je na kraju ove godine odustala od protivljenja.

Međutim, lokacija Turske između Zapada i Istoka čini tu zemljom strateški važnom za misije NATO i SAD u regionu. Pored toga, Ankara je 2016. potpisala i sporazum koji je tražila EU, a koji omogućava vraćanje nekih neregularnih migranata koji iz Turske stižu u Uniju.

Uprkos tako važnoj ulozi Turske, nema naznaka da se smanjuje nepovjerenje između Ankare i njenih saveznika. U studiji Njemačkog Maršalovog fonda o odnosima Turske sa zapadnim saveznicima navodi se da je „Turska najmanje pouzdana partnerska nacija, prema ispitanicima u svakoj zemlji u kojoj je istraživanje sprovedeno. Istovremeno, oni koji su ispitani u Turskoj saveznike ocjenjuju kao najmanje pouzdane“.

Turski stručnjaci ipak smatraju da ima smisla balansirati spoljnu politiku zemlje, koja se prostire i na zapadu i na istoku.

„Nema sumnje da su odnosi sa EU beskrajno važniji, ali Erdogan zaista vjeruje da može da igra na kartu suprostavljanja  Zapada nezapadnim nacijama“, upozorava Asli Ajdintašbaš.

Ovaj tekst je originalno objavljen na engleskom jeziku.

Pratite nas i na Facebooku, preko "X", na Youtubeu, kao i na Instagramu