Da li u Rusiji postoje „pravoslavni talibani“?

Konstantin Dobrinjin ne štedi teške riječi: „Pred našim očima formira se fundamentalistička religiozna teroristička organizacija, koja niti ima veze s ruskom tradicijom, niti sa istinskim pravoslavljem“, piše advokat ruskog filmskog režisera Alekseja Učitelja na Fejsbuku. Aleksej Učitelj poziva državu i Rusku pravoslavnu crkvu da osudi i zabrani „ekstremistički front“.

Poput islamista u Evropi

Povod je bio incident koji se desio 4. septembra u četvrtom po veličini ruskom gradu, Jekaterinburgu na Uralu. Nadzorne kamere pokazuju kako rano ujutru pred ulazna vrata bioskopa „Kosmos" staje jedan automobil. Iz njega izlazi muškarac i očigledno svjesno pali vozilo. U automobilu su navodno bile i boce sa plinom, koje međutim nisu eksplodirale.

U požaru niko nije teže povrijeđen. Čovjek koji je podmetnuo požar očigledno je duševno poremećena osoba iz jednog susjednog grada. Tridesetdevetogodišnjaku prijeti zatvorska kazna od pet godina. O istrazi o ekstremizmu ništa nije poznato.

Pritom taj slučaj podsjeća na metode islamista, koji u Evropi automobilima izvode ubilačke napade. Gradonačelnik Jekaterinburga, Leonid Rojsman, na tviteru piše o „terorističkom napadu“ i vidi povezanost sa prostestima protiv novog istorijskog filma Alekseja Učitelja „Matilda“, u kome se radi o ljubavi ruskog cara Nikolaja II i jedne balerine. Lokalni mediji objavili su video snimak, na kome se osumnjičeni vidi na jednom od tih protesta.

Bijes zbog „Matilde"

Film „Matilda“ bi krajem oktobra trebalo da dođe u bioskope, ali već mjesecima diže veliku prašinu i izaziva žestoke proteste. Nezvanično je mozak pokreta poslanica Dume Natalja Poklonskaja. Ona i njeni saborci režisera optužuju za skrnavljenje sjećanja na posljednjeg ruskog cara, kojeg je Ruska pravoslavna crkva proglasila za sveca. „Matilda" nije bila na programu, ali bioskop „Kosmos" u Jekaterinburgu je nedaleko od pravoslavne crkve koja je sagrađena na mjestu gdje su boljševici 1918. godine ubili Nikolaja II i njegovu porodicu.

Požar u Jekaterinburgu uslijedio je samo nekoliko dana nakon što su u Sankt Peterburgu nepoznate osobe bacile molotovljeve koktele na studio režisera Alekseja Učitelja. Krivci do sada nisu pronađeni.

Opera izbačena iz programa, skulpture demolirane

U Rusiji ima onih koji dešavanje u vezi „Matilde" opisuju kao djelo neke vrste „pravoslavnih talibana“. Sve češći su slučajevi da ljudi koji za sebe kažu da su „pravoslani aktivisti" ne protestuju samo protiv umjetnika i umjetničkih objekata, već i prijete i pribjegavaju nasilju.

Jedan list iz Jekaterinburga je još 2014. godine ukazivao na „religioznu cenzuru" u Rusiji. Povod tada je bilo otkazivanje koncerata zapadnih hevi-metal bendova, protesti protiv pozorišnih predstava ili izložbi koje su u vezi sa Hristom. Sve to se dešava nakon što su 2013. godine zakonske izmjene predvidjele zatvorske kazne za „vrijeđanje religioznih osjećaja“.

Naročito burna je bila 2015. godina. U Novosibirsku je sa programa uklonjena Vagnerova opera „Tanhojzer", nakon što su se pravoslavni aktivisti, među njima i jedan sveštenik, pobunili protiv nje. U Moskvi su članovi pravoslavne grupe zvane „Božija volja" uništavali skulpture na jednoj izložbi moderne umjetnosti. U Sankt Peterburgu je sa fasade zgrade, koja spada pod kulturno blago, demolirana figura „Mefista" (demon iz Fausta, prim. red).

Pogrešno poređenje

Nikolaj Mitrokin, stručnjak za pravoslavlje sa Instituta istočna Evropa na Univerzitetu u Bremenu u najnovijim dešavanjima u vezi sa filmom „Matilda" vidi trend. „To je nastavak onoga šta se u Rusiji dešavalo u posljednjih dvadeset godina – nekažnjavanje aktivnosti ekstremista, koji pravoslavnu vjeru koriste kao opravdanje za svoja nedjela“, kaže Mitrokin u razgovoru za Dojče vele. On procjenjuje da ima nekoliko hiljada takvih ljudi, koji su organizovani u različitim grupama i sektama. „Film „Matilda" se kosi sa interesima velike grupe monarhista", kaže Mitrokin. „Carska porodica za njih je objekat poštovanja. Oni pokazuju nezadovoljstvo čim se pojavi opasnost od njenog skrnavljenja.“

Poređenje tih ljudi sa radikalno-islamističkim talibanima ili terorističkom organizacijom „Islamska država“ (IS) je pogrešno. „Talibani i IS su centralističke organizacije koje uživaju veliku podršku“, naglašava stručnjak. „U Rusiji ovaj pokret ima marginalnu podršku među stanovništvom, ti ljudi su slabo strukturisani i nemaju vođu.“

I profesor Joahim Vilems, stručnjak za religiozna pitanja i dobar poznavalac Rusije sa Univerziteta Oldenburg, smatra da je poređenje sa talibanima i IS pogrešno. „IS je zauzela velike dijelove raznih država na Bliskom Istoku i izgradila kvazi državnu strukturu, sa porezima, školama. To ne može da se uporedi sa onim što se dešava u Rusiji“, kaže za Dojče vele Vilems.

„Neki misle da mogu sve"

„Problem je što se crkveno vodstvo sa jedne strane ograđuje od nasilja, dok sa druge strane ni crkveno, ni političko vodstvo ne kaže jasno da je to što poprima oblik nasilja zapravo na istoj liniji sa ličnim interesima“, kaže Vilems. Ti interesi su, između ostalog, ograđivanje „patriotske, pobožne i pravoslavne Rusije" od Zapada.

Pravoslavna crkva u Jekaterinburgu osudila je podmetanje požara i kritikovala one koji žele da istaknu vezu između tog čina i kritičkog stava prema filmu „Matilda“ od strane „pravoslavne javnosti“.

Kao razlog za porast nasilja „pravoslavnih aktivista“ Nikolaj Mitrokin ističe nekažnjavanje. Ruski predsjednik Vladimir Putin je uvjeren da od crkve ima neograničenu podršku, što je iluzija", smatra Mitrokin. Opasna posljedica toga je da „neki misle da mogu sve".