Üçüncü doz aşı ile ilgili merak edilenler

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, çarşamba günkü Bilim Kurulu toplantısının ardından "50 yaşından büyük kişiler ve sağlık çalışanlarımızın hangi aşı ile olursa olsun üçüncü doz aşı olmalarının faydalı olacağını kararlaştırdık. İki doz aşı olmuş 50 yaş ve üzeri vatandaşlarımız ile sağlık çalışanlarımız yarından itibaren istedikleri aşı ile üçüncü doz aşılarını olmak üzere randevu alabileceklerdir” duyurusunu yaptı. Koca ayrıca, üçüncü doz aşının hangi aşı türü ile olduğunun herhangi bir kısıtlaması ya da önceliği olmadığının altını çizdi. Üçüncü dozda aşı tercihini vatandaşlara bıraktıklarını söyledi. 

Peki bu kararın bilimsel karşılığı ne? Neden üçüncü doza ihtiyaç duyuldu? Başka ülkelerde üçüncü doz aşı uygulaması var mı? Üçüncü dozda farklı aşı yapılabilir mi?  DW Türkçe, üçüncü doz aşı ile ilgili merak edilen soruların yanıtlarını araştırdı. 

Neden böyle bir karar alındı?

Aslında Sağlık Bakanı'nın açıklamasından önce Türk Tabipleri Birliği (TTB), hem sağlık çalışanları hem de Çin'de üretilen CoronaVac ile aşılanmış 65 yaş üstü kişilere üçüncü doz "mRna aşısı uygulansın” çağrısı yapmıştı. 

TTB'nin bu çağrısının arkasındaki gerekçe, Türkiye'nin aşılamada öncelikli olarak kullandığı CoronaVac aşısının, daha bulaşıcı olduğu bilinen ve dünyada hızla yayılan Delta varyantına karşı etkisinin düşük olduğuna yönelik bilimsel değerlendirmelerdi. 

Şu anda 80'in üzerinde ülkede görülen Delta varyantının, yüzde 60'a kadar daha bulaşıcı olduğu tahmin ediliyor. Üstelik bu varyantın, aşıların koruyuculuk oranlarını kırdığı da biliniyor. 

DW Türkçe'nin sorularını yanıtlayan TTB Covid-19 İzleme Kurulu Üyesi Prof. Dr. Kayıhan Pala, "Son olarak Endonezya ve Hong Kong'da yapılan çalışmalar, CoronaVac aşısının Delta varyantına karşı düşük düzeyde etkili olduğunu gösterdi. Bu bilgiler ışığında, TTB olarak biz Sağlık Bakanlığı'na şu çağrıyı yaptık: İki doz CoronaVac aşısı olanlara bir doz BionTech/Pfizer aşısı uygulamaya yönelik bir araştırma kurgulansın; bunun sonuçlarına göre de bir politika izlensin. Ancak maalesef böyle bir araştırma kurgulamadı; kurguladıysa da haberimiz yok. Fakat neticede böyle bir karar alındı” dedi.

Pala'nın da sözünü ettiği ve Delta varyantının baskın olduğu belirtilen Endonezya'da, COVID-19 sebebiyle hayatını kaybeden 26 doktordan en az 10'unun iki doz CoronaVac aşısı olduğu haberleri basına yansımıştı. Ülkenin en kalabalık bölgelerinden Java'da son iki haftada 500'den fazla sağlık çalışanının hastalığa yakalandığı tahmin ediliyor. Bunların hepsi de iki doz CoronaVac aşısı olmuş kişilerdi. 

Prof. Dr. Kayıhan Pala'ya göre, CoronaVac aşısının hızlı yayılan Delta varyantına karşı düşük etki gösterdiğine yönelik bu bulgular, bakanlığı aşı stratejisini değiştirmeye itti. 

Üçüncü doz aşı yapılan başka bir ülke var mı?

Salgının başında halkını Çin menşeili şirket Sinopharm ile aşılamaya başlayan Körfez ülkeleri Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Mayıs ayında aşıda üçüncü doza yeşil ışık yaktı. 

Bahreyn'de üçüncü doz için öncelikli kategoride 60 yaş üstü, bazı kronik hastalığı olanlar ve sağlık çalışanları yer alıyor. Bu kişilere, ikinci dozlarının üzerinden altı ay geçtikten sonra üçüncü doz aşı veriliyor. BAE'de ise ikinci dozun üzerinden altı ay geçtikten sonra, kişinin bağışıklık yanıtına göre üçüncü doz aşı yapılabiliyor. Her iki ülkede de üçüncü doz olarak inaktif aşı olan Sinopharm'ın COVID-19 aşısı kullanılıyor. Yani üçüncü dozda başka bir aşı çeşidi kullanılmıyor. Üçüncü doz aşılamaya yakın dönemde başlamayı düşünen ülkeler de var. Örneğin İngiltere, belirli yaş grupları için üçüncü doz aşı randevularına Eylül ayından itibaren başlamayı düşünüyor. 

Kararın bilimsel temeli var mı?

Destekleyici dozlar birçok farklı aşıda kullanılıyor. Kızamık, Hepatit gibi aşılar ömür boyu bağışıklık sağlarken, örneğin, çocuk felci grip ya da tetanoz gibi gibi bazı aşıların, bağışıklığın sürdürülebilmesi için destekleyici doza ihtiyacı olduğu biliniyor. 

COVID-19'a karşı üretilen aşıların ne kadar bağışıklık sağladığına ilişkin çalışmalar sürse de henüz aşıların koruyuculuk süresine ilişkin kesin bir değerlendirme yapılamıyor. Ancak bilim insanlarının şu aşamadaki öngörüleri, iki doz aşı olanların, destekleyici doza ihtiyaç duyabileceği yönünde. 

Bu konuda yapılan ve halen devam eden çalışmalar var. Örneğin İngiltere'deki Southampton Üniversitesi Hastanesi'nde devam eden Cov-Boost çalışması, farklı aşıların karıştırılması yöntemiyle üçüncü dozun etkisine bakıyor. 

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, DW Türkçe'ye yaptığı değerlendirmede, "İnaktif aşının (CoronaVac) eksik kalan koruyuculuğunu tamamlamak üzere yola çıkıldığını düşünüyorum. İnaktif aşıların koruyuculuk süresi kısa, antikor düzeyleri de çok yüksek değil. Bizim doğal enfeksiyon geçirdiğimizdeki antikor düzeyine benziyor. Ama bu varyantlara karşı korumayabiliyor. Dolayısıyla daha iyi koruyucu olduğu bilinen mRna aşısı ile bilinen takviye içerik istedik” dedi. 

Prof. Dr. Şenol üç doz aşı yapmanın "herhangi bir zararı olmadığına” da özellikle vurgu yaptı. 

Üçüncü dozda farklı aşılar uygulanabilir mi?

Türkiye'de aşılamada kullanılan iki aşı, BionTech/Pfizer ve CoronaVac'ın kombinasyonunun koruyuculuk etkisine ilişkin bir çalışma yok. Ancak aşılamada farklı aşıların kullanılmasına ilişkin çalışmalar daha önce yapıldı. Almanya ve İngiltere'de yapılan çalışmalarda AstraZeneca ve BioNTech/Pfizer aşılarının kombine edilerek uygulanmasının bağışıklığı daha fazla güçlendirdiği tespit edilmişti. 

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı'ndan Prof. Dr. Tuğrul Erbaydar, DW Türkçe'ye yaptığı değerlendirmede "Üçüncü doza dair herhangi bir saha bilgisi yok elimizde. CoronaVac ile ilgili üçüncü doz verisi de yok. Ama Biontech/Pfizer aşısının, farklı aşılarla çaprazlama yapıldığında etkili olduğunu biliyoruz. Bu yüzden 50 yaş üzeri gruba BionTech/Pfizer öneriyoruz” diye konuştu. 

Prof. Dr. Erbaydar'ın üçüncü doz aşıda 50 yaş üstü gruba BionTech/Pfizer önermesinin sebebi, aşının Delta varyantına karşı yüzde 90'a yakın etkili olduğunu gösteren bilimsel çalışmalar. Henüz CoronaVac'ın Delta varyantına koruyuculuğuna ilişkin hakemli dergilerde yayımlanmış bilimsel bir çalışma yok. Ancak CoronaVac'ın üretici firması Sinovac, Haziran ayının başında, Faz 2 çalışmaları neticesinde "üçüncü CoronaVac dozunun, antikor üretimini bir haftada on kata kadar, iki haftada 15 kata kadar arttırdığını gözlemlediklerini” söylemişti. Yine de yetkililer sonuca ulaşmak için henüz erken olduğunu, daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyduklarını belirtmişti.

DW Türkçe'ye konuşan uzmanlar, şu aşamada, halihazırda iki doz BionTech ile aşılanan 50 yaş üstü kişiler ve sağlık çalışanlarına üçüncü doz aşının gerekli olmadığı konusunda hemfikir. 

DW / DBN, TY 

©Deutsche Welle Türkçe