Uyuyan devler: Balinalar nasıl uyur?

Dalış yaptığınızı ve açık denizde bir grup yüzmeyen ancak dik bir vaziyette süzülen dev ispermeçet balinalarını gördüğünüzü düşünün. Oldukça gerçeküstü bir görüntü olsa gerek. Eğer olur da böyle bir görüntü ile karşılaşırsanız balinagilleri uykularında yakaladınız demektir! Bu oldukça seyrek görülen bir olay, ancak bu olayın fotoğraflarına ara sıra rastlama ihtimaliniz de bulunuyor.

Hem doğada hem de esaret altında yaşayan deniz memelilerinin uykuları üzerine çalışan araştırmacılar, balinaların uyku düzenleriyle ilgili bilgi sahibi olmamızı sağlıyor.

2008'de İskoçya ve Japonya'dan bir grup bilim insanı deniz yüzeyine yakın bir yerde süzülen bir grup ispermeçet balinası ile karşılaştı. Bu deniz memelileri o kadar dalmış vaziyetteydiler ki yanlarından geçen tekneye tepki bile vermediler. Teknedeki bilim insanları bu uyuyan balinaları inceleyerek balinaların günlerinin sadece yüzde yedilik kısmını uykuda geçirdiklerini ve her 10 ile 15 dakikada bir de hava aldıklarını tespit ettiler.

Yarı uyanık uyku

Bu kadar az uyku ile ispermeçet balinaları dünyanın uykuya en az ihtiyaç duyan hayvanları listesinde birinci sıraya yerleşiyor. Onları günlerinin yüzde sekizini uyku halinde geçiren zürafalar takip ediyor.

İnsanlar muhtemelen balinalar ve zürafalar kadar az uyku ile yaşayamaz. Biz insanlar saatlerce uyuyoruz. Bunun sebebi ise istemsiz nefes alış verişimiz. Yani otomatik nefes alıp vermemiz buna olanak sağlıyor.

Halbuki balinalar aldıkları her nefesi düşünmek durumundalar. Bilim insanları balinaların bir gözleri açık ve beyinlerinin bir tarafı çalışır bir vaziyette uyuduklarına inanıyor. Bu sayede hem nefeslerini kontrol edebiliyorlar hem düşmanlarından korunuyorlar hem gruplarıyla sosyal bağlarını koruyorlar hem de yüzmeye devam edebiliyorlar. Doğada yarı uyur yarı uyanık olarak uyuyan balinaların bu uyku düzenleri esaret altındaki balinalarda da gözlemlendi.

Değişik memelilerin farklı uyku düzenleri

Deniz memelilerinin nefeslerini tutma süresi türlere göre değişiklik gösteriyor. Bu süreler birkaç dakika ile bir saatten uzun bir süre arasında değişirken değişik tür deniz memelilerinin uyku alışkanlıkları da farklılaşıyor.

Mesela kambur balinalar denizin yüzeyinde 30 dakika hareketsiz olarak durabiliyor. Ancak bundan daha uzun bir süre hareketsiz kalamıyorlar, çünkü hareket etmediklerinde vücut ısılarının büyük bir kısmını kaybediyorlar. Buna karşılık yunuslar birkaç saat art arda olmak üzere geceleri uyuyor. Elektroensefalografi (EEG) yöntemiyle beyin aktiviteleri ölçülen afalina yunusları veya diğer adıyla şişe burunlu yunuslar, günlerinin yüzde 33,4'ünü uykuda geçiriyorlar. 

Ancak devasa kambur balinaları veya ispermeçet balinalarını aynı şekilde incelemek pek mümkün değil. Bunun gerçekleşmesi için balinaların beyin aktivitelerini alıp işleyebilecek devasa bir EEG sistemi kurulması gerekiyor. Bir de tabii bu araştırma için işbirliği yapacak bir balina. Bu senaryo gerçekleşene kadar bilim insanları balinaların nasıl uyuduklarını daha iyi anlayabilmek için 2008'de yaşanan durumlara benzer keşiflere güvenmek durumunda.

Klaus Esterluss

© Deutsche Welle Türkçe