Ukrayna tahılında Karadeniz'e alternatif arayışları hızlandı
21 Temmuz 2023
Rusya'nın geçen yıl Temmuz ayında Türkiye ve BM arabuluculuğunda imzalanan Tahıl Koridoru Anlaşması'nı askıya alması ve anlaşma koşullarının yerine getirilmesi için BM'ye üç aylık mühlet vermesinin ardından Karadeniz'e alternatif arayışları güçlendi.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, Avrupa Birliği (AB) olarak Ukrayna savaşının başından bu yana Ukrayna tahılının dünya pazarlarına ulaştırılmasında demiryolu ve Tuna Nehri'nden gemiler yoluyla oluşturulan alternatiflerin daha da güçlendirilmesi gerektiğini belirterek "Karadeniz'i telafi etmek zor olsa da Ukrayna'dan tahıl ihracatını AB'nin de yardımıyla nehir gemileri, demiryolu ya da karayoluyla başarabiliriz" dedi.
Ukrayna hükümeti, Rusya'nın anlaşmadan çekilmesi olasılığına karşı Temmuz ayı başında gemicilik şirketlerinin güvenlik risklerini karşılamak üzere bir sigorta fonu oluşturmuş, bunun için bütçeden yaklaşık 480 milyon euroluk bir kaynak ayırmıştı. Ancak Rusya'nın 20 Temmuz'dan itibaren Karadeniz'de Ukrayna yönüne gitmekte olan gemileri potansiyel askerî kargo taşıyıcısı, yani saldırı hedefi olarak göreceği açıklaması sonrasında riskler daha da arttı.
"Anlaşma mevcut haliyle Ukrayna'nın çıkarına değil"
DW'ye konuşan Ukrayna Tahıl Birliği Başkanı Serhij İvaşçenko, Tahıl Koridoru Anlaşması'nın mevcut haliyle devamının Ukrayna'nın da çıkarına olmadığını belirtti. Rusya'nın ek denetim talepleriyle Karadeniz'e geçişleri yavaşlattığını savunan İvaşçenko, "Rusya kafasına göre bazen kontrol ediyor, bazen etmiyor, bazen geciktiriyor. Bu keyfiyet nedeniyle ton başına yaklaşık 30 dolar zarar ettik" dedi.
Ukrayna Tahıl Birliği verilerine göre Ukraynalı çiftçilerin kaybı ise bir milyar doların üstünde. İvaşçenko, Rusya ve yaşanan duraklamalar olmasa lojistik masraflarını aşağı çekebileceklerini belirtiyor.
Kyiv School of Economics'den iktisatçı Oleh Niwyevskyi de Tahıl Koridoru Anlaşması'nın mevcut koşullarıyla Ukrayna açısından cazip olmadığı görüşünde. DW'ye konuşan Nivyevskyi, "Anlaşma başlangıçta, depolarda önceki hasattan kalan tahıl fazlasının ihracatı için imkan sağladı. Ama Rusya'nın eylemleri nedeniyle, sigorta şirketlerine ek masraf çıkardığı için koridora güven kayboldu" diyor. Rusya'nın Karadeniz'deki keyfiyetine bağımlı olmamak için hızla alternatif rotalar bulunması gerektiğini vurgulayan Nivyevskyi, demiryolu hatları, nehir yataklarının derinleştirilmesi ve aktarma terminalleri inşası yoluyla batı sınırlarındaki ihracat kapasitesinin artırılması gerektiğine dikkat çekti.
Alternatif rotalarda Tuna Nehri öne çıkıyor
Ukrayna Tarım Bakanlığı verilerine göre Tahıl Koridoru Anlaşması sayesinde bu yıl içinde deniz yoluyla 32 milyon ton tahıl ve sıvı yağ ihraç edildi. 33 milyon tonluk tahıl, sıvı yağ ve işlenmiş ürün ise başka yollardan dünya pazarlarına ulaştırıldı. Tarım Bakan Yardımcısı Taras Vizsoskyi, 20 milyon tonluk tahıl ve yağın ihraç edildiği Tuna Nehri'nin en etkili ihracat yolu olduğunu belirtti. Vizsoskyi, bunun dışında demiryolu üzerinden yaklaşık 10 milyon ve karayolu üzerinden üç milyon ton tahıl ihraç edildiğini kaydetti.
Bu ihracat yollarını daha güçlü bir şekilde kullanmak istediklerini, kara, demiryolu ve nehir yoluyla ihracat miktarını 40-42 milyon tona çıkarmayı hedeflediklerini belirten Bakan Yardımcısı, Ukraynalı tarım üreticilerinin nehir limanları altyapısı için yatırıma başladığını, ayrıca Ukrayna tahılının AB sınırlarında kontrolünü kolaylaştırmak için müzakereler yürütüldüğünü bildirdi.
"Nehir suyunda tam yükleme yapılamıyor"
Ukrayna bu yıl 50 milyon tonun üstünde tahıl hasatı bekliyor. Geçen yılki hasattan yaklaşık dokuz milyon ton tahıl ise depolarda bekliyor. Ukraynalı üreticiler, mevcut koşullarda, ihracat için Tuna Nehri üzerindeki İsmail ve Reni limanlarına bel bağlamış durumda.
Ukrayna Tahıl Birliği'nden Serhij İvaşçenko, "Tuna Nehri'ndeki limanlarımızda büyük gemilere tam kapasite yükleme yapamıyoruz. Bunun için Karadeniz'deki daha derin sulara ilerlemeleri gerekiyor" diyor ve bu konuda AB Komisyonu ve Romanya'nın desteğiyle bir proje üzerinde çalışıldığını kaydediyor.
AB'ye ihracat önündeki engeller
Ukrayna tahılının demiryoluyla Avrupa'ya taşınması önündeki en büyük engel ise hat açıklığı olarak tabir edilen, yük taşıyan iki ray arasındaki mesafenin farklı olması. Hat açıklığı AB'de 1435 milimetre iken Ukrayna'da 1520 milimetre.
Ukrayna içinde, ülkenin büyük şehirleri ile sanayi ve ekonomi merkezlerini Avrupa ülkelerine bağlayacak AB standartlarındaki hat açıklığına uygun bir ağ oluşturulması gerekiyor.
Ancak tahılın demiryoluyla ihracatı önünde bir engel daha var. Ukrayna Tahıl Birliği'nden İvaşçenko, her Avrupa ülkesinin kendi demiryolu yönetmeliği olduğuna işaret ederek "Bizde tam bir tren 45 vagondan oluşuyor. Avrupa'da ise vagon sayısı 25. Yani sınırda neredeyse vagonların yarısını bir yerlerde bırakıp, diğer yarısıyla sınırı geçmemiz gerekiyor. Bu da transit geçişlerde gecikmelere yol açıyor" diyor.
Kyiv School of Economics'den iktisatçı Oleh Nivyevskyi de Karadeniz Tahıl Koridoru'ndan bağımsız olarak Ukrayna tarım sektörünün gelişebilmesi için üreticilerin güvenceye sahip olması gerektiğini vurguluyor. Nivyevskyi, üreticilerin ürünlerini engelsiz bir şekilde yurt dışına satabileceklerinden emin olmaları durumunda ekili alanları küçültmek zorunda kalmayacağına dikkat çekiyor.