Mariupol: Ukrayna için cesaret, Rusya için utanç şehri
Mariupol tarihindeki en karanlık bölüm bugünlerde sona eriyor. Ukraynalı savaşçılar, yaklaşık üç ay süren direnişin ardından Azak (Azovstal) çelik fabrikasını terk etti. Bu direniş, Rusya'nın Kırım'ın ilhakıyla başlattığı Ukrayna'ya karşı savaşta aynı zamanda sembolik bir rekoru ifade ediyor. Bundan daha uzun bir direniş sadece 2014 ve 2015'te Donetsk havaalanı için yapılmıştı. Ancak Mariupol'daki koşullar çok daha zorluydu, çünkü Ukrayna kuşatma altındakilere askerî yardım gönderemedi.
Bazı Ukraynalı savaşçılar çelik fabrikasının altındaki sığınakları kendileri terk ederken, bazıları sedyelerle çıkarıldı. Kimileri de ya en son ayrılan kişi olmak istedi ya da orada ölmeyi göze aldı. Mevzilerini terk edip esareti seçen Ukraynalı direnişçilerin umudu, Ukrayna ordusunun elindeki Rus esirlerle mübadele edilmek. Bu umudun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini kestirmek zor. Zira Rusya mübadele konusunu ağırdan alıyor ve Ukraynalı savaş esirlerini aşağılayıcı bir propaganda malzemesi olarak kullanıyor.
Azak Denizi kıyısındaki Mariupol şehrinin adını artık bugün tüm dünyayı biliyor. Rusya'nın, Ukrayna'ya karşı yürüttüğü acımasız imha savaşının anlatılacağı tarih kitaplarında, bu şehrin adı büyük harflerle yazılacaktır. Mariupol, sivil kayıplar önemsenmeksizin Rus ordusu tarafından sistematik olarak tahrip edilen ilk büyük Ukrayna kenti oldu. Hızlı bir şekilde kuşatılmasına rağmen pes etmeyerek direndi ve böylece Ukrayna'nın ortaya koyduğu azimli mücadelenin adeta sembolü haline geldi. İşgal altındaki güney Ukrayna'da güçlü bir direniş gösteren tek büyük şehirdi. Başkent Kiev de bundan ibret almak zorunda.
Savaştan önce yaklaşık yarım milyon kişinin yaşadığı kentte kesin ölü sayısı henüz bilinmiyor ancak on binleri bulmasından korkuluyor. Haftalarca süren seri bombardımandan sonra, neredeyse tek bir sağlam bina kalmadı. Bu bariz bir savaş suçu.
Rusya Mariupol'a neden bu kadar acımasızca saldırdı?
Savaşın ilk gününden itibaren Mariupol; Harkov ve Kiev ile beraber çatışmaların en şiddetli olduğu üç şehirden biriydi. Peki neden özellikle bu şehirler? Her şeyden önce stratejik önemlerinden dolayı. Mariupol, Donetsk'ten sonra Donbass'taki en önemli ikinci sanayi merkezi ve stratejik ticaret limanı. Kent 2014 baharında, Donetsk ve Luhansk ile aynı kaderi paylaşarak birkaç hafta boyunca Rusya yanlısı ayrılıkçılar tarafından işgal edildi. Ancak Ukrayna ordusu tarafından hızla kurtarıldı. İki yerel sanayi devi, Azak Çelik ve Ilyich Mariupol Metal, üretimlerine devam edebildi.
Sekiz yıl boyunca, Mariupol sakinleri adeta patlamaya hazır bir barut fıçısında yaşadı. Ocak 2015'te 30'dan fazla kişinin ölümüne neden olan bir saldırı dışında, şehir genelde sakin kaldı ve daha fazla kayıp veya yıkım yaşanmadı. Bu süre zarfında Mariupol, zikri Rusça ancak fikri Ukraynaca olan Donbass'ın merkezi haline geldi. Şehirde dalgalanan mavi-sarı Ukrayna bayrakları, Mariupol'u ayrılıkçıların yardımıyla Rusya tarafından işgal edilen bölgelerin bir parçası olarak görmek isteyenleri fazlasıyla rahatsız ediyordu. Rus ordusunun kente hunharca saldırısının ardında işte bu gerçek yatıyor. Ayrıca, Rusya tarafından ilhak edilen Kırım'a ulaşımda bir köprü işlevi gören şehrin coğrafî konumu da büyük önem arz ediyor. Bu şekilde bir kara bağlantısının oluşturulması, Rusya'nın savaştaki temel hedeflerinden biri.
Son önemli neden ise radikal milliyetçiler tarafından kurulan Azak alayının karargâhının Mariupol'da bulunmasıdır. Azak alayı, 2014 yılında şehrin kurtuluşunda belirleyici bir rol oynamıştı. Ukrayna Ulusal Muhafızları'nın küçük ama donanımlı bir birimi olan Azak alayının varlığı, yıllardır Rus propagandasının odağında yer aldı. Bölgenin "Nazilerden arındırılması" resmî bir savaş hedefi olarak ilan edilmesinden bu yana Kremlin, "Nazi" olarak gördüğü herkesi yok etmeye çalışıyor.
Mariupol'da savaş suçluları mahkemesi
Mariupol'un bunun için ödemek zorunda kaldığı bedel çok ağır oldu. Kent neredeyse tamamen tahrip edildi. Mariupol savaşı, dehşet görüntüleriyle hafızlarda yer edecek: Bombalanan doğum hastanesinde kan revan içinde bebeklerini dünyaya getirmek zorunda kalan anneler, bodrum katında sığındıkları tiyatronun bombalanmasıyla korkunç bir şekilde can veren masum siviller ve buna benzer daha pek çok tüyler ürperten görüntü... Mariupol, Ruslar için bir "utanç şehri" haline geldi.
Ancak Rus birliklerinin işgali sonrası, şehrin Ukrayna ile tarihî bağı kopmayacak. Nasıl ki Azak çeliği yeniden üretilecekse, Ukrayna bayrağı da burada tekrar dalgalanacak. Şehir tarihinin en karanlık evresi, bu acımasız savaşın suçluları adalete teslim edilene kadar aydınlığa dönüşmeyecek. Suçluların Lahey yerine Mariupol'da kurulacak uluslararası bir mahkemede yargılanması çağrısı yapan sesler şimdiden yükselmeye başladı. Zira Rus ordusunun Ukrayna'da işlediği savaş suçlarının ziyadesiyle tanığı mevcut.