Türkiye’nin ihracatında AB’nin payı artıyor

Son yıllarda diplomatik açıdan durma noktasına gelen Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri, ticari açıdan giderek gelişiyor. Ocak ayında Türkiye’nin en büyük pazarı olan Avrupa Birliği’ne ihracat, toplam ihracatın yüzde 50’sine ulaştı. En çok ihracat gerçekleştirilen ilk 3 ülke ise 1,4 milyar dolar ile Almanya, 889 milyon dolar ile İtalya ve 870 milyon dolar ile Birleşik Krallık oldu.

Türkiye ekonomisinde son aylarda başlayan ithalat artışı, ihracata da olumlu yansıyor. 2019’da ilk kez 180 milyar doları aşan ihracat, 2020’ye de iyi başladı. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) ocak ayı geçici dış ticaret verilerine göre yüzde 6,1 artışla 14 milyar 765 milyon dolar oldu. Aynı dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı da yüzde 76,8 olarak gerçekleşti. Ekonomi yönetimi 2020’de yüzde 5 büyüme hedefi koyarken, bunun gerçekleşmesi için ihracatın artması kritik önemde olacak.

Dünya genelinde 214 ülke ve bölgeye ürün satan Türkiye'nin ihracat karnesini 5 soruda derledik.

1. Türkiye geçen yıl ne kadar ihracat yaptı? 2020 hedefi ne?

2019'da dünyada en fazla ihracat yapan 50 ülkenin ihracatı yüzde 2,6 azalırken, Türkiye aynı dönemde ihracatını yüzde 2 artırdı. Türkiye 2017'yi yüzde 10,1, 2018’i yüzde 7 ve 2019’u yüzde 2’lik ihracat artışlarıyla kapattı ve 2019 sonunda ihracatta 180 milyar dolar sınırını aştı. 2019 yılında ihracatçı şirket sayısı 90 bin 617’ye ulaşarak, ilk kez ithalatçı şirket sayısını geçmiş oldu.  Geçen yıl 23 sektörde 1 milyar doların üzerinde ihracat yapmayı başaran Türkiye'nin 2020 hedefi ise toplam ihracatta 190 milyar dolara ulaşmak. Türkiye hâlâ gelişmekte olan ülkeler içerisinde en yüksek enflasyon ve risk primine (CDS) sahip olsa da, faizlerin tek haneye doğru yaklaşması ile 2020’de hem yatırım hem de tüketim ortamının canlanacağına dair umutlar artmış durumda.

2. Türkiye’nin ihracatında hangi ürünler öne çıkıyor?

İhracatta otomotiv, kimya ve makine sektörleri öne çıkıyor. Rakamsal olarak bakıldığında ise son dönemde yerli otomobil girişimi ile gündemde olan Türkiye otomotiv sektörü, 2019’u 30,6 milyar dolarlık ihracat ile lider kapattı. Ancak bu rakam bir önceki yıla göre yüzde 3’lük bir düşüşe işaret ediyor. Bu gerilemenin en önemli sebebi ise Brexit süreci nedeniyle İngiltere pazarında düşen talep oldu.

Geçen yıl otomotiv ihracatının yüzde 77’si AB ülkelerine yapılırken, Almanya 2019 yılı otomotiv ihracatında 4,4 milyar dolar ile ilk sırada yer aldı. İhracatta öne çıkan bir diğer sektör ise kimya. Sektör, 2019’da 20,6 milyar dolarlık ihracatla kendi rekorunu kırdı. Bu alanda 2019 yılında en çok ihracat yapılan ülkeler arasında İspanya 1 milyar 62 milyon dolar ihracat ile ilk sırada yer alırken, Hollanda 1 milyar 32 milyon dolar ihracat ile ikinci, Irak 1 milyar 12 milyon dolar ihracat ile üçüncü sırada yer aldı. Makine sektörü de 2019'da 19 milyar dolar ihracata ulaştı. Yoğunlukla AB pazarına yapılan makine ihracatında soğutma makineleri ve klimalar, içten yanmalı motorlar ve aksamları, yıkama ve kurutma makineleri, inşaat ve madencilik makineleri ile pompa ve kompresörler öne çıkıyor.

Otomotiv, kimya ve makine ihracatı, toplam ihracatın yüzde 39’unu oluşturuyor. Bu 3 dev sektör dışında ihracatta çelik, hazır giyim, tekstil ve mobilya sektörleri de Türkiye için önemli. Son dönemde hükümet tarafından öne çıkarılan savunma sanayi ihracatı ise 2019’da 2,7 milyar dolar olarak gerçekleşti ve toplam ihracatın yalnızca yüzde 1,5’ini oluşturdu.

3. Türkiye en çok hangi ülkelere mal satıyor?

Türkiye'nin ithalatında Rusya ve Çin öne çıkarken, ihracatında ise Avrupa Birliği ülkelerinin ezici bir üstünlüğü bulunuyor. Bu durum özellikle 1 Ocak 1996’da yürürlüğe giren Gümrük Birliği anlaşmasından bu yana hiç değişmedi. Ancak Türkiye’nin 2010 sonrası yıllarda Körfez ve Ortadoğu coğrafyası ile daha yakın ilişkiler kurmaya başlaması, ihracattaki AB payını bir miktar düşürmüştü. 2012’de ise Euro krizi nedeniyle AB'ye ihracat yüzde 39’a kadar düşmüş; sonraki yıllarda ise kademeli olarak yeniden artmıştı.

2019 verilerine göre, en fazla ihracat yapılan ülke 15 milyar dolarla Almanya oldu. Almanya’yı 10,8 milyar dolar ile İngiltere ve 9,8 milyar dolar ile İtalya takip etti. En fazla ihracat yapılan ilk 5 ülke içerisinde AB dışındaki tek ülke ise ABD oldu. AB ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı 2019 sonunda yüzde 48,5 olurken, 2020’nin ilk aylık ihracatında bu oran yüzde 50’ye ulaştı. AB’ye ihracat en son 2018 yılında yüzde 50 sınırına ulaşmıştı. Ticaret Bakanlığı verilerine göre, AB dışında ihracatta İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ülkelerinin yüzde 26,1, yakın ve orta doğu ülkelerinin ise yüzde 18,6'lık payı bulunuyor. Ayrıca son yıllarda Afrika ülkelerine ihracatta artış yaşanıyor. TÜİK verilerine göre, 2010 yılında 9,3 milyar dolar olan Afrika’ya ihracat, 2019’da 16 milyar dolar oldu.

4. İhracatın Türkiye'nin büyümesine katkısı ne kadar?

Ticaret Bakanlığı verilerine göre, net ihracatın Türkiye'nin büyümesine katkısı 2018 yılında 3,6 puan olarak gerçekleşti. 2019 yılının ilk üç çeyreğinde ise net ihracatın büyümeye katkısı 4,7 puan oldu. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, ihracatın büyümeye katkısının 2019’da AKP döneminin en yüksek oranına ulaştığını açıklarken, Euro/Dolar paritesindeki oynaklığın ise ihracatta 4,5 milyar dolarlık negatif etki yarattığını söyledi. 2020’de ise ihracatın büyümeye yapacağı katkı azalabilir. Zira Dünya Bankası tahminlerine göre, 2020’ye İsrail-Filistin gerilimi ve koronavirüs tehlikesi ile giren küresel mal ve hizmet ticareti 2020'de yüzde 1,4 ile 2009’dan bu yana en düşük seviyesine gerileyecek.

DW Türkçe’ye konuşan Ekonomist Murat Sağman’a göre hareketli başlayan 2020 yılı Türkiye’nin büyümesi ve ihracatı açısından önemli bir yıl olacak. Çin’den yayılan koronavirüsün Çin ekonomisini ve dolayısıyla dünya ekonomisini olumsuz etkileyeceğini dile getiren Sağman, "Öte yandan Avrupa ekonomilerindeki toparlanma Türkiye için ümit verici. Çünkü ihracatımızın yarısını hâlâ AB’ye yapıyoruz" diyor. 

5. 2020’de ihracatı etkileyecek risk ve fırsatlar neler?

Türkiye’nin ihracatında 2020 için 190 milyar dolarlık hedef konmuş olsa da, bu hedefe ulaşmak kolay olmayacak. 2019’da ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşları ve sürüncemede kalan Brexit süreci gibi etkenler dünya ticaretini olumsuz etkilemişti. 2020’de ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika'daki çatışmalar, ABD-İran gerilimi ve koronavirüs tehlikesi, ekonomi ve iş dünyasının yakından takip edeceği başlıklar olacak. Bunlarla birlikte dünyadaki korumacılık duvarlarının 2009 yılından beri yükselişe geçmiş olması da, 2020’de ihracatın rotasını önemli ölçüde belirleyecek olan bir diğer kritik etken. Özellikle yaklaşık 45 milyar dolarlık ihracat yapan demir-çelik ve otomotiv sektörleri açısından korumacılık duvarları büyük bir engel teşkil ediyor. Ticaret Bakanlığı verilerine göre, ABD'nin Çin'e uyguladığı ilave gümrük vergisi kapsamının 370 milyar dolar, Çin'in ABD'ye uyguladığı gümrük vergisi kapsamındaki ürünlerin 110 milyar dolar ve Brexit'in Avrupa Birliği ihracatına olumsuz etkisinin 35 milyar dolar olması bekleniyor.

Öte yandan Türkiye’nin dış ticareti açısından 2020’de fırsatlar da var. DW Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Sinan Alçın’a göre, 2020 yılı Türkiye’nin dış ticareti açısından son 1,5 yıldan farklı bir görünüm sergileyecek. Ağustos 2018’deki kur şoku sonrasında Türkiye’nin ithalatında ciddi bir gerileme yaşandığını hatırlatan Prof. Alçın, "Eylül 2019’dan beri ise ithalatta artış eğilimi başladı. Ayrıca TL’nin Dolar karşısındaki değer kaybının reel olarak durmuş olması da önemli. Bu sürecin 2020 boyunca devam etmesi beklenebilir" diyor. Alçın, Türkiye’nin katma değerli ürün ihracatı konusunda da her geçen yıl mesafe kat ettiğine işaret ederek, şunları söylüyor: "Avrupa Birliği gibi standartları yüksek bir pazara büyük oranda ihracat yapmak önemli. Bu noktada artan katma değerli ihracat, yakın gelecekte Türkiye’nin dış ticaretindeki dengesizliği aşması konusunda belirleyici olacak."

Aram Ekin Duran

©Deutsche Welle Türkçe