Tek haneli enflasyon ne zaman mümkün olacak?
3 Eylül 2024
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre Türkiye'de enflasyon Ağustos ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 51,97, bir önceki aya göre ise yüzde 2,47 oldu.
Yıllık enflasyonda baz etkisi nedeniyle Temmuz ayına (yüzde 61,78) kıyasla düşüş gerçekleşti. Ağustos 2023'te aylık enflasyon yüzde 9,09 ile rekor kırmıştı. Bu rakam bu ay itibariyle yıllık enflasyon denkleminden çıktı. Yerine yüzde 2.47'lik rakam eklendi.
Resmi rakamlara göre ortalama enflasyonda ise artış devam ediyor. Ağustos 2023'te 12 aylık ortalamalara göre enflasyon yüzde 56,28 olarak gerçekleşmişti. Ağustos 2024'te ise ortalama enflasyon 9 puan artışla yüzde 64,91'e çıktı. Buna göre bu ay kontratlarını yenileyecek kiracılar, kirasına yüzde 64,91 zam yapmak zorunda.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada dezenflasyonun (fiyat artış hızının azalması) belirginleştiğini kaydetti.
Şimşek'ten tahmin aralığı vurgusu
"Geçici unsurların da etkisiyle aylık enflasyon Ağustos'ta yüzde 2,5, yönetilen-yönlendirilen fiyatlar hariç ise yüzde 1,4 gerçekleşti. Aylık gıda enflasyonu 4 yıl sonra negatif oldu" diyen Şimşek, yıl sonunda enflasyonun "tahmin aralığında" gerçekleşmesini öngördüklerini belirtti.
Merkez Bankası'nın yıl sonu enflasyon tahmini en son Mayıs ayında yüzde 36'dan 38'e çıkarılmış, tahmin aralıklarının alt ve üst noktaları da 2024 yılı için yüzde 34 ve 42 olarak belirlenmişti.
Şimşek'in hedef rakam yerine "tahmin aralığı" ifadesini kullanması dikkat çekti.
Öte yandan aylık enflasyon Ağustos ayı olmasına rağmen yüzde 2,5'e yakın. Bu oran geçen yıl Ağustos ayından sonra son 20 yılın en yüksek Ağustos ayı enflasyon oranı ve 1964-2024 yılları arasındaki Ağustos ayı ortalamasının yaklaşık bir puan üzerinde.
Ekonomistlere göre mevcut rakamlarla yıl sonunda yüzde 38 olan resmi enflasyon hedefinin tutması zor görünüyor. Merkez Bankası'nın 2025 için öngördüğü yüzde 14 enflasyon oranı da gerçekçi görünmüyor.
Peki ücretli kesimler enflasyonu düşürmenin faturasını ödemeye ne kadar devam edecek?
Asgari ücret nasıl eridi?
Şimşek'in yürüttüğü ekonomi programına göre bir yandan faiz artırımlarıyla fiyat istikrarı sağlanıp enflasyon kontrol altına alınmaya çalışılırken diğer yandan bütçedeki yükü hafifletmek için mali disiplin uygulanıyor. Uygulanan program, ücretliler ve emeklilerden oluşan düşük ve orta gelir grubundaki vatandaşların kemer sıkmasına dayanıyor. Bu kapsamda asgari ücrete Temmuz ayında zam yapılmadı.
Resmi rakamlara göre asgari ücret yıl başından bu yana kabaca yüzde 32 eridi. Ocak ayında asgari ücret 17 bin 2 liraya çıkarılmıştı. Temmuz ayında ise asgari ücrete zam yapılmadı. Asgari ücretin Ocak ayındaki satın alma gücünü koruyabilmesi için ise şu anda 22 bin 442 lira olması gerekiyor.
Resmi enflasyon yerine bağımsız ekonomistlerin oluşturduğu ENAG'ın hesaplaması dikkate alındığında ise bu fark daha da büyüyor. ENAG'ın 2024 yılı aylık enflasyon hesaplamasına göre sekiz aylık enflasyon yüzde 52,89. Buna göre asgari ücretin aynı seviyede kalması için şu anda olması gereken rakam 25 bin 994 lira.
"Yıl sonu hedefleri gerçekçi değil"
DW Türkçe'ye konuşan ekonomist Güldem Atabay, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yeniden seçilmeye kararlı olduğunu belirterek "Seçmenin önüne sandık konmasından bir sene kadar önce iktidarın popülizm ekonomisine dönmesi artık bilinen döngü. Dolayısıyla bir Anayasa değişikliği referandumu ya da erken seçim tarihinden bir yıl öncesine kadar ücretliler enflasyonu düşürmenin bedelini ödemeye devam edecek" diyor.
Yıllık enflasyonda baz etkisi gücünün azalarak da olsa 2025 yaz sonuna kadar devam edeceğini söyleyen Atabay'a göre bu sene sonunda yüzde 45, 2025 sonunda ise yüzde 30 civarı bir tüketici (TÜFE) enflasyonu resmi hedefler olan yüzde 38 ve yüzde 14'e göre daha gerçekçi.
Gelecek yıl asgari ücret artışı için konuşulan rakamın yüzde 20 olduğunu belirten Atabay, "Bu da ekonomik zorlukların hane halkı için devam edeceğini, alım gücünün her geçen ay eriyeceğini ve son 20 yılın en zor yılına girdiğimiz anlatıyor" diye konuşuyor.
Atabay, alım gücü azalırken büyümenin de hız kesmesiyle işsizliğin de hızla yükseldiği bir 2025 olacağına işaret ediyor.
"Reform olmadan kalıcı düşüş imkansız"
Perşembe günü açıklanacak Orta Vadeli Program'ın (OVP) detaylarının önemli olacağını vurgulayan Atabay'a göre kamuda tasarruf olmazsa tek haneli enflasyon hayal.
Tarım, sanayi, eğitim, adalet konusunda atılmayan reform adımlarının tek haneli enflasyonu imkansız hale getirdiğini söyleyen Atabay, "Çok büyük ekonomik maliyet ödenerek oraya ulaşılsa bile reform ihtiyaçları karşılanmayacağı sürece seçim öncesi olası popülist politikaların da etkisiyle bu düşüş de kalıcı olamayacak" diyor ve ekliyor:
"Özetle riskimiz, aynı iktidarın 2023 seçimi öncesi ekonomi politikalarında yaptığı hataların hesabı verilmeden biz enflasyonu indirmek için bedel ödüyoruz. Ödediğimiz bedel de kalıcı düşüş yaratamayabilir."
Güldem Atabay, asgari ücret ve açlık sınırı olarak bakınca sene sonunda ücretlerde yüzde 25 civarında reel erime söz konusu olacağını, bu durumun 2025'de devam ederek daha ağır hissedileceğini söylüyor.
Eğitim ve konutta fiyatlar uçtu
TÜİK'e göre Ağustos ayında gıda fiyatları aylık yüzde 1,1 geriledi. Yıllık gıda enflasyonu ise yüzde 44,88 olarak gerçekleşti.
Fiyat artışının en yüksek olduğu ana grup ise yıllık yüzde 120,81, aylık yüzde 11,34 ile eğitim oldu. Eğitimi yıllık yüzde 101,49, aylık yüzde 8,51 artışla konut grubu izledi. Fiyatlar, sağlık grubunda aylık yüzde 1,67, yıllık yüzde 53,49; ulaştırma grubunda aylık yüzde 2,95, yıllık yüzde 28,96 arttı. Lokanta ve otellerde aylık artış yüzde 2,03, yıllık artış yüzde 67,70'i buldu.
DW Türkçe'ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Evren Bolgün, konut grubunda önemli bir artış olduğuna işaret ederek gıda grubunun aslında enflasyondaki yükselişi sınırladığına işaret ediyor.
Kur artışı da etkileyecek
Doğal gaza yapılan yüzde 38'lik zammı hatırlatan Bolgün, "Köprü, otoyol zamları gibi kalemler Ağustos enflasyonunu yukarıya çeken etkenler oldu. Ancak enflasyondaki katılık devam ediyor" diyor.
Ana eğilim aşağı yönlü devam etse de alt kalemlerdeki enerji, gıda, işlenmemiş gıdanın hariç tutulduğu B ve C endekslerinin yüzde 3 ile aylık enflasyonun üzerinde geldiğini söyleyen Bolgün, "Alt kalemlerdeki katılığın devam ettiğini görüyoruz. Diğer yandan Ağustos'ta aylık enflasyonun üstünde bir kur artışının olduğunu görüyoruz. Tabii bunun önümüzdeki aylarda da devam etmesi durumunda Merkez Bankası'nın son çeyrekte beklediği yüzde 1,5 aylık enflasyon hedeflemesinin gerçekleşmesi pek mümkün olmayacak" diye konuşuyor.
Türkiye'nin yılı yüzde 42-43 gibi bir enflasyonla kapatacağını öngören Bolgün'e göre Merkez Bankası'nın yüzde 14'lük 2025 enflasyon hedefinin gerçekleşmesi de mümkün değil.
Gelecek yıl da yüzde 25'in biraz üstünde bir enflasyon görüleceğini tahmin eden Bolgün, "Tabii sabit ve dar gelirli çalışanlar açısından asgari ücretin de artışa konu olmamış olması sebebiyle sıkıntının devam edeceğini söylemek mümkün" diyor.