Somali ile Etiyopya'yı Türkiye barıştırabilecek mi?
13 Eylül 2024
Türkiye'nin arabuluculuğunu yaptığı Somali-Etiyopya görüşmelerinde 17 Eylül'de yapılması planlanan üçüncü turun olup olmayacağı iki ülke arasında devam eden tansiyon nedeniyle belirsizliğini korurken Ankara'nın tarafları bir araya getirme çabası devam ediyor.
Türkiye, dünya ticareti ve enerji kaynakları açısından önemli olan Afrika Boynuzu'nun iki başat ülkesi Etiyopya ile Somali arasında sıcak çatışmaya da gidebilecek sorunları çözmek için bir süre önce devreye girmişti. "Ankara Süreci" adı altındaki arabuluculuk girişimi ile tarafları iki kez bir araya getiren Türkiye sorunların çözümünde mesafe kaydedildiğini açıklamış, üçüncü turun ise 17 Eylül'de olması kararlaştırılmıştı.
Ancak son bir ayda iki ülke arasında ortaya çıkan bazı yeni gerginlikler, bölgenin çok kırılgan olması gibi faktörler nedeniyle üçüncü tur çıkmaza girdi.
Arabuluculuk Türkiye için neden önemli?
Son yıllarda pek çok ülkenin yaptığı gibi Afrika'daki etkinliğini artırmaya çalışan Türkiye, Somali ve Etiyopya'nın da bulunduğu Afrika Boynuzu bölgesine özel bir önem veriyor.
Türkiye'nin 2011 sonrasında hız kazanan Afrika'ya açılım politikası ise aslında çok yeni değil.
Afrika'ya ilk açılım girişimleri 1978'te Bülent Ecevit dönemine kadar uzanıyor. 1988-89 döneminde Turgut Özal da bunu denemiş, 1998'de de İsmail Cem'in dışişleri bakanlığı döneminde ilk kez somut bir şekilde Afrika açılımı uygulanmaya başlanmıştı. 2012'de imzalanan Askeri Eğitim ve İş Birliği Anlaşması ile Somali'de askeri üssü bulunan ve ayrıca çok sayıda yatırım yapan Türkiye 8 Şubat 2024'te ise Savunma ve Ekonomik İş Birliği Çerçeve Anlaşması imzaladı.
Bu son anlaşma Türkiye'nin Somali karasularını 10 yıl boyunca korumasını ve deniz kaynaklarının geliştirilmesini hedefliyor. Türkiye ile Somali arasında çok tartışılan söz konusu anlaşma 1 Ocak'ta Etiyopya'nın Somali'den ayrılmaya çalışan Somaliland ile deniz üssü kurmak için imzaladığı anlaşmanın hemen ardından geldib.
Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Serhat Orakçı, Türkiye ile Somali'nin 2011'den beri ciddi bir müttefiklik ilişkisi içerisinde olduğunu anımsatarak iki ülkenin birbirine stratejik partner olarak baktığını kaydediyor. Ticaret ve yatırımların yanı sıra enerji ve savunma gibi alanlardaki iş birliği anlaşmalarıyla Türkiye'nin bu ülkedeki en etkili aktör haline geldiğini belirten Orakçı, şöyle devam ediyor:
"Ama bu etki alanı sadece Somali ile sınırlı değil. Bu etki aynı zamanda Etiyopya ve Cibuti gibi ülkelere de kaymış durumda. Etiyopya'da da ciddi bir yatırımı var Türkiye'nin Çin'den sonraki ikinci büyük yatırımcı. Aynı zamanda SİHA alımı yapıyor Etiyopya. Yani Türkiye taraflardan birini seçip onu yeğlemek gibi bir lüksün içerisinde değil."
Türkiye'nin Somali ile ilgili planları neler?
Bu arada Bloomberg haber ajansının Türk hükümet kaynaklarına dayandırdığı habere göre Türkiye, Somali ile füze ve uzay roketleri denemesi yapmak için bir tesis kurma konusunu görüşüyor. Söz konusu tesisin uzun menzilli testler gerektiren balistik füze programı için kullanılması öngörülüyor.
Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Afrika Çalışmaları Bölümü'nden Doç. Dr. Elem Eyrice Tepeciklioğlu, Somali kıyılarında henüz keşfedilmemiş ve çok zengin içeriğe sahip enerji kaynaklarının olduğunun söylendiğini belirterek Afrika Boynuzu'nun dünya ticareti için önemini şöyle aktarıyor:
"Dünya ticaretinin çok büyük bir kısmı deniz ve okyanuslar üzerinden ilerliyor. Takribi yüzde 80-85'i kadar. Afrika Boynuzu da tüm ticaret yolları için çok önemli. Mesela Husilerin ticari gemilere yaptığı saldırılardan herkes çok olumsuz etkileniyor, gıda fiyatları fırlayabiliyor. Oranın güvenliğini sağlamak o yüzden bütün ülkeler için çok önemli."
Öte yandan Türkiye ile Somali arasındaki savunma iş birliği anlaşması çerçevesinde TSK unsurlarının Somali'nin Eş-Şebab gibi terör örgütlerine karşı güvenliğinin sağlanmasına destek amacıyla bu ülkede 2 yıl süreyle görevlendirilmesine ilişkin tezkere Temmuz ayında TBMM'de kabul edilmişti.
Enerji ile ilgili yapılacak çalışmalar kapsamında ise Türkiye'den bir sismik araştırma gemisinin gelecek ay bölgeye gitmesi bekleniyor. Bu gemiye Deniz Kuvvetlerine ait gemiler de refakat edecek.
Görüşmelerde nereye gelinmişti?
İki ülke arasında sıcak çatışmaya da yol açabilecek gelişme Etiyopya'nın 1 Ocak 2024'te Somali'den 1991'te bağımsızlığını ilan ederek ayrılan ancak uluslararası toplum tarafından tanınmayan Somaliland ile denize ulaşım ve liman kullanımını içeren 50 yıllık bir anlaşma imzalaması oldu.
Etiyopya bu anlaşma ile Kızıldeniz'e erişim sağlamayı amaçlarken, Somaliland'i tanıma sözü verdiğine ilişkin haberler ise Somali'nin büyük tepkisini çekmişti. Bu gerginliğin bölge istikrarını da tehlikeye atması üzerine taraflar Türkiye'den arabuluculuk talep etmişti.
Bu kapsamda Ankara'nın arabuluculuğunda 1 Temmuz'da düzenlenen ilk tur görüşmelerden sonra 12-13 Ağustos'ta ikinci tur yapıldı. İkinci turun ardından Dışişleri Bakanı Hakan Fidan yaptığı açıklamada "Taraflar arasında bazı temel ilkeler ve spesifik unsurlar üzerinde önemli yakınlaşma sağlandı. Bu bakımdan kayda değer bir ilerleme sağlandı" demişti. İki tur boyunca Somali ve Etiyopya karşılıklı olarak bir araya gelmezken Türk heyeti mekik diplomasisi ile taraflarla ayrı ayrı görüşerek ortak bir anlayışta uzlaşı sağlamaya çalışmıştı.
Ancak uzmanlara göre belli bir mesafe alındığı belirtilen ikinci tur görüşmelere rağmen çok kırılgan bir yapısı olan bölgede Türkiye'ninkine benzer girişimler dış etkilere çok açık.
Orakçı bu durumu şöyle açıklıyor:
"Afrika Boynuzu haritaya bakıldığı zaman hemen görüleceği gibi jeopolitik açıdan çok önemli bir bölge. Hem doğu-batı, hem de kuzey-güney ekseninde, çok merkezi bir lokasyonda ve dünya ticaretinin önemli geçiş alanlarından biri. O nedenle Çin'den, ABD'ye, Rusya'dan Avrupa ülkelerine kadar bir rekabet ortamı var."
Yeni tur görüşmelerden çıkacak sonuç için şimdiden bir şey söylemek için erken olduğunu belirten Orakçı, "Görüşmelerden ne çıkacağı biraz da bölgenin atmosferiyle alakalı. Dışarıdan müdahalelere, farklı yönlendirmelere açık bir alan burası. Bence bu girişimin başarısı hem Etiyopya hem Somali hem de Somalilland'in beklentilerinin belli oranlarda karşılanmasına bağlı. Bu da birkaç görüşmeyle olabilecek şey değil" yorumu yapıyor.
Türkiye-Mısır yakınlaşması ne getirir?
Türkiye ile Mısır arasında 11 yıl kötü giden ilişkilerde Mısır Cumhurbaşkanı Sisi'nin 4 Eylül'deki Ankara ziyareti ile yeni bir döneme girildi.
Öte yandan Mısır ve Somali Etiyopya'nın ayrılıkçı Somaliland bölgesi ile anlaşma imzalamasının ardından birbirine daha yaklaşırken Ağustos ayının sonunda Mısır'ın Somali'ye silah ve mühimmat göndermesi bölgedeki tansiyonu yeniden yükseltti.
Tepeciklioğlu, Somali ile Mısır arasında Ağustos ayında bir savunma iş birliği anlaşması imzalandığını ve bu anlaşmanın Etiyopya'da tepkiyle karşılandığını hatırlatarak, Türkiye'nin arabuluculuğundaki görüşmeler devam ederken Somali'nin Mısır ile bu adımı atmasını şöyle değerlendiriyor:
"Müzakereler devam ederken Mısır'la olan bu yakınlaşma girişimi açıkçası enteresan. Çünkü iki taraf da bu süreci devam ettirmek istediklerini belirtiyordu. Belki Somali müzakereler öncesinde elini güçlendirmek istiyor olabilir."
Peki Mısır'ın devreye girmesinin Ankara sürecini aksatma potansiyeli var mı?
Tepeciklioğlu bu soruya şu yanıtı veriyor:
"Belki Türkiye-Mısır ilişkileri bu kadar yakınlaşmasaydı aksatabilirdi ama şu anda bir normalizasyon süreci var. Son görüşmelerde Etiyopya-Somali konusu da konuşulmuştur diye düşünüyorum. Mısır ile Türkiye'nin burada da aslında iş birliği yapabileceği şeyler var."