Schengen düğümü: Vize serbestisinden vize çıkmazına

Türk vatandaşlarının Schengen vizesi almada yaşadığı sıkıntıların Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un 19 Ekim’de Türkiye'ye yapacağı ziyarette gündeme gelmesi bekleniyor.

Türkiye’de iş insanlarından bilim insanlarına, sanatçılardan gazetecilere, toplumun çok farklı kesimlerinden Avrupa Birliği (AB) ülkelerine yönelik Schengen vizesi kaynaklı tepkiler gün geçtikçe büyüyor.

Uzun bekleme süreleri nedeniyle vize almanın adeta imkansız hale geldiği, yapılan başvurulara ret oranlarının arttığı, alabilenlerin de ancak kısa süreli, tek girişli vize alabildiği yönünde sitemler dile getiriliyor.

"Almanya-Türkiye ekonomik ilişkileri çok olumsuz etkileniyor"

TÜSİAD’ın Berlin Direktörü Alper Üçok, "Ekonomik ilişkileri ileriyi taşımaktan söz ederken vize meselesi nedeniyle artık mevcut ilişkilerimizde bile gerileme yaşanıyor" dedi.

Daha önce defalarca Almanya’ya gelmiş iş insanları, şirketlerin üst düzey yöneticilerinin de artık vize alamaz hale geldiğini söyleyen Üçok, Siemens, Bosch, BASF gibi Alman şirketlerinin Türkiye’deki Türk yöneticilerinin bile Schengen vizesi almakta zorluk yaşadıklarını belirtti.

Vize sorunu nedeniyle geçen hafta Almanya’da yapılan Avrupa kimya sanayi toplantılarına Türkiye’den bazı önemli şirketlerin yöneticilerinin katılamadıklarını anlatan Alper Üçok, "Oysa Türkiye, Tüpraş, Petkim ve diğer bazı kimya şirketlerini düşündüğünüz zaman Almanya, Hollanda gibi ülkelerden sonra Avrupa kimya endüstrisinin en önemli ülkelerinden. Bu şirketlerin üst düzey yöneticilerinin gelemediği bir zirveden ne beklersiniz?" diye konuştu.

Eylül sonunda Berlin’de yapılan ve Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın katıldığı Almanya-Türkiye Ekonomik ve Ticaret Ortaklık Komisyonu (JETCO) toplantılarında vize sorununun sıkça gündeme geldiğini aktaran Üçok, "Düşünebiliyor musunuz, ürünler, mallar Almanya’ya geliyor ama ürünü, malları satanlar, yedek parçalarının uzmanları gelemiyor. Oysa savaş durumunda olan, çatışma koşullarının olduğu, riskli ülkelerin vatandaşları bile AB ülkelerine artık vizesiz gelebiliyor. Büyük Avrupa haritasında artık sadece Türkiye’ye vize uygulanıyor. Üstelik vize serbestisini geçtik artık vize alamamakla karşı karşıyayız" dedi.

"Türkler dünyada Schengen başvuruları en çok reddedilenlerden"

Schengen ile ilgili istatistikleri analiz eden SchengenVisaInfo.com adlı internet sitesine göre Türkiye ile AB arasında vize serbestisi müzakerelerinin başladığı 2013 yılından bu yana vize başvuruları reddedilen Türk vatandaşlarının oranı üç kart arttı.

Üyelik müzakereleri dondurulmuş olsa da halen AB’ye aday ülke olan, Gümrük Birliği içinde yer alan Türkiye’nin vatandaşlarının vize başvurularının onaylanma oranı geçen yıl Çin ve Hindistan gibi ülkelerin, hatta AB’nin yaptırım uyguladığı Rusya’nın da gerisinde kaldı.

DW Türkçe’ye konuşan SchengenVisaInfo.com kurucusu Besart Bajrami, "Dünya genelinde Schengen vizesi başvuruları en çok ret edilenler arasında Türk vatandaşları yer alıyor" bilgisini paylaştı.

Geçen sene Schengen vizesi için başvuran Türk vatandaşlarından 169 bin 514’ünün taleplerinin reddedildiğine işaret eden Bajrami, "Bu başvuruların yüzde 16’sına tekabül ediyor" dedi. Oysa 2014’te başvuruları ret edilen Türk vatandaşlarının oranı yüzde 4,40 dolayındaydı.

2024 verilerinin önümüzdeki yıl açıklanacağını söyleyen Bajrami, "Sıklıkla yayınlanan raporlar, Türk vatandaşlarının vize başvurularının reddedilme oranının daha da artacağına işaret etmekte" öngörüsünü aktardı.

"Bağlar sarsılabilir"

Geçen sene Türkiye’den yapılan vize başvurularının en çok reddedildiği ülkelerin başında Estonya, Danimarka ve Litvanya yer alıyor. Bajrami, Türk vatandaşları tarafından bu ülkelere yapılan vize başvurularının neredeyse yarısının olumsuz sonuçlandığına dikkat çekiyor.

Portekiz, İtalya ve Slovakya ise 2023 yılında Türkiye’den başvurulara en yüksek oranda olumlu geri dönüş yapan ülkeler arasında. Bajrami, çok daha az başvuru yapıldığına dikkat çektiği Portekiz’in yüzde 93, Slovakya’nın ise yüzde 88,8 oranında olumlu geri dönüş yaptığını söylerken, "Ama örneğin başvuruların yüksek olduğu İtalya da 125 bin 428 başvurudan 114 bin 237 başvuruyu kabul etmiş" diye konuştu.

Bu arada Avrupa Komisyonu’nun verilerine göre vize başvurularının yüksek oranda reddedildiği ülkeler arasında Almanya da yer alıyor. Almanya 2023 yılında vize başvurusunda bulunan Türk vatandaşlarının yüzde 32,7’sinin talebini reddetti.

İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) Genel Sekreteri ve Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) öğretim üyesi Çiğdem Nas’a göre vize sorunu AB ile Türkiye toplumları arasındaki bağları sarsabilir.

Nas DW Türkçe'ye "Çünkü vize sorunu Türkiye’deki insanların ‘bizi istemiyorlar’, ‘bizi dışlıyorlar’ diye düşünmesine yol açıyor. Bu Avrupa’nın yumuşak gücü açısından iyi bir şey değil. Bu Türkiye’de insanların farklı destinasyonlara yönelmesine de yol açıyor. Yaptığımız araştırmalar Türk toplumunda Türkiye’nin AB üyeliğinin halen desteklendiğini ortaya koyuyor. Ama bu da yavaş yavaş zedelenebilir" değerlendirmesini aktardı.

Almanya "talep çok" diyor

Peki ne oldu da AB’ye vizesiz seyahat etmeyi umut eden Türk vatandaşları artık Schengen vizesi almakta bu kadar zorlanır oldu? 

Alman makamları resmi açıklamalarında, vize başvurusu için randevu almadaki güçlüklerin, uzun bekleme sürelerinin, son yıllarda, özellikle de Covid pandemisi sonrasında Türkiye’den yapılan başvuru oranlarında yaşanan büyük artıştan kaynakladığını söylüyor.

Sadece 2023 yılında Türkiye’den yaklaşık 240 bin başvuruya olumlu yanıt verildiğine dikkat çeken Alman yetkililer, Mart ayı itibarıyla uygulamaya başlanan iki aşamalı vize başvuru sistemi ile bekleme süresini kısaltmayı umduklarını ifade ediyor.

Almanya’nın Ankara Büyükelçiliği’nin konuyla ilgili son açıklamasında, talebin çok yoğun olması nedeniyle bazı vize türlerine bağlı olarak bekleme sürelerinin birkaç aya kadar sürebildiği belirtiliyor.

Ancak bazı siyasi gözlemciler Türkiye’ye "örtülü Schengen yaptırımı" uygulandığını öne sürüyor.

"Fren mekanizması" mı devreye sokuldu?

Almanya başta olmak üzere pek çok Avrupa Birliği (AB) ülkesi son yıllarda Türkiye üzerinden Avrupa’ya geçen düzensiz göçmenler ve Avrupa’ya iltica eden Türk vatandaşlarının sayısındaki artıştan rahatsız.

Hukuk devletindeki gerileme ve ekonomide yaşanan büyük sıkıntıların Türkiye’den hem Türk vatandaşları hem de Türkiye’nin ev sahipliği yaptığı Suriyelilerin Avrupa’ya geçişlerine ivme kazandırdığı belirtiliyor.

Bazı Türk vatandaşlarının Schengen vizesi ya da vizesiz Avrupa’ya seyahat edilebilen gri ve yeşil pasaportlarla geldikleri Almanya’dan ayrılmadıkları, son yıllarda en çok gündeme getirilen sorunlar arasında yer alıyor. Ayrıca Ankara’nın Almanya’da iltica talepleri reddedilen Türk vatandaşlarını geri almaktaki isteksizliğinin de bu süreçte rol oynadığı belirtiliyor. Sıralanan bu nedenlerin AB ülkelerinin Türk vatandaşlarının vize taleplerinde "fren mekanizmasını" devreye sokmasına yol açtığı iddia ediliyor.

"Maddi teminat" çözüm mü?

Bu nedenle dikkatler Scholz ile Erdoğan arasında İstanbul’da yapılacak ve bu konularda yürütülen müzakerelerde somut kararlar alınması umut edilen görüşmeye çevrilmiş durumda.

Türkiye’nin iltica talebi reddedilen vatandaşlarını geri alma süreçlerini hızlandırması, Almanya’nın da Türk vatandaşlarının vize talepleri ile ilgili "kolaylaştırıcı süreçler" öngörmesi umut ediliyor.

Bunun için de farklı modeller üzerinde duruluyor. DW Türkçe’ye bilgi veren Alman kaynaklar, önerilen seçeneklerinden birinin "maddi teminat" olabileceğine işaret ediyor. Buna göre Türk vatandaşı vize başvurusunda bulunurken bir hesaba "maddi teminat" olarak 6 bin ila 8 bin euro arasında bir meblağ yatıracak, ülkesine döndüğünde de bu parayı geri alabilecek.

Ancak bu meblağlar TL’nin değer kaybettiği, enflasyonun düşürülemediği Türkiye’deki pek çok kesim için çok yüksek. Halihazırda konferans ve kısa süreli değişim programlarına katılmak için vize başvurusunda bulunanlardan zaten banka hesaplarında bu tutarlarda para olmasının istendiği bilgisini paylaşan kaynaklar, "Ne yazık ki Alman düşünce kuruluşları ve iki ülke arasında köprü oluşturan girişimlerin organize ettiği toplantılara bile Türkiye’den bazı davetliler bu yüksek tutardaki meblağ beklentileri nedeniyle katılamıyor" diye konuştu.

Vize serbestisi neden gündemden düştü?

Türk vatandaşları, vizelerle ilgili sitemlerini dile getirirken genelde AB ülkelerini hedef alıyor. Oysa Türk vatandaşlarının vizesiz Avrupa’ya seyahat etme ihtimali, aslında AKP hükümetinin vize serbestisi kriterlerini yerine getirmemesi nedeniyle gündemden düştü.

Hatta AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in Türkiye ile ilişkilerde izlenecek yol haritasına dair Kasım 2023’te yayımladığı raporunda, "AB üyeleri ile iş insanları, öğrenciler ve aile fertleri AB’de bulunan bazı kategorideki Türk vatandaşlarının vize başvurularının hızlandırılması imkanlarının araştırılacağına" işaret etmekle yetinildi.

Dolayısıyla AB'de  artık "vize serbestisinden" ya da "vize verilmesinde kolaylıktan" değil "vize başvurularında kolaylık sağlanması ihtimalinden" söz ediliyor.

Çiğdem Nas DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, "Vize serbestisi süreci askıda kaldı gibi görünüyor. Belli kategorilerdeki Türk vatandaşlarına kolaylık sağlamada şöyle bir sorun olabilir: AB ile müzakere yerine, sağlanacak kolaylık her üye ülkenin kendi inisiyatifine kalıyor ki onda da çok büyük bir ilerleme kaydedilemedi" sözlerini kaydetti.  

AKP hükümeti AB ile imzaladığı 18 Mart tarihli Mülteci Mutabakatı ile vize serbestisinin, Türkiye’nin 72 kriteri yerine getirmesi ve Geri Kabul Anlaşmasının etkin bir şekilde uygulanması şartlarına bağlanmasını kabul etmişti. Ancak aradan yıllar geçmesine rağmen 6 kriter yerine getirilmedi.

"Çuvaldızı kendimize batırmamız lazım"

İKV Genel Sekreteri Nas, Türkiye’de vize sorunları nedeniyle eleştiri oklarının AB’ye yöneldiğine ancak Türkiye’nin de hataları olduğuna işaret ederken, "Aslında çuvaldızı biraz da kendimize batırmamız lazım" dedi.

Nas sözlerini şöyle sürdürdü:

"Hükümetimize ‘Madem baştan buna imza attınız demek ki bu kriterleri yerine getirmeyi düşünüyordunuz, neden yerine getirmediniz?’ diye sormamız lazım. Türkiye’den Avrupa’ya iltica talepleri neden bu kadar arttı, neden bu kadar çok insan Türkiye’den ayrılmak istiyor diye yaşadıklarımızı sorgulamamız lazım. Biz ‘Vizeler bu sene mi kalkacak yoksa gelecek sene mi?’ diye konuşurken vize alamaz noktaya nasıl geldik, işte bunu da kendimize sormamız lazım."

Bedelini Türk vatandaşları ödüyor

Gelinen noktada Türk hükümeti büyük bir sürpriz yaparak gerekli kriterleri tamamlasa dahi vize serbestisinin hayata geçmesi zor görünüyor. Avrupa'da göç krizinin yol açtığı olumsuz siyasi iklim ve aşırı sağcı siyasi partilerin güçlenmiş olması, Türk vatandaşlarına vize serbestisinin AB Konseyi’nde ve daha sonra da Avrupa Parlamentosu’nda onaylanması ihtimali azaldı.

Türk vatandaşları, Avrupa’ya vizesiz seyahat etme imkanı sağlayabilecek önemli bir fırsatı kaçırmış görünüyor, üstelik Haziran ayında Schengen vizesi ücretlerine yüzde 12,5 oranında zam geldi.

Analist Besart Bajrami, Türk vatandaşları için karamsar bir tabloyu gözler önüne seren şu hesabı paylaştı:

"2023 yılında vize başvuru ücretleri 80 euroydu. Türk vatandaşları tarafından 2023 yılında yapılan toplam başvurular toplam 84 milyon 4 bin euroluk bir harcamaya tekabül ediyor. Türk başvuru sahiplerinin en yüksek ret oranlarına sahip olduğu göz önüne alındığında, reddedilen başvurular nedeniyle tahmini 13 milyon 500 milyon euroluk harcama boşa gitmiş görünüyor. Üstelik görünen o ki vize başvuru ücretlerindeki artış ile birlikte Türk vatandaşları önümüzdeki dönemde daha da yüksek maliyetlerle karşı karşıya kalacak."

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?