Ortadoğu kendi "NATO"sunu mu kuracak?

Geçen hafta Ortadoğu'da NATO benzeri bir askeri ittifak kurulursa bunu destekleyeceğini söyleyen Ürdün Kralı'nın yaptığı bu açıklama manşetlerdeydi.

Ürdün Kralı 2'nci Abdullah, ABD yayın organı CNBC'ye yaptığı açıklamada, "Ortadoğu NATO'sunu destekleyecek ilk insanlardan biri ben olurum" dedi. "Hepimiz bir araya gelip 'Birbirimize nasıl yardımcı olabiliriz?' diyoruz. Ki bence bu, bu bölge için çok sıra dışı" diye ekledi.

"Arap NATO'su" kurulmasına yönelik ifadeler başka çevrelerden de geldi.

Ürdün Kralı'ndan önce İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz da İsrail'in, ABD öncülüğünde kurulan "Ortadoğu Hava Savunma İttifakı" adlı bir oluşuma katıldığını açıkladı. Gantz, bu oluşumda başka hangi ülkelerin olduğuna dair bilgi vermedi.

Reuters ve Associated Press dâhil uluslararası medya organları, İsrail'in duyurduğu bu oluşumu ya da ismini teyit edemedi.

Bu haftanın başındaysa Wall Street Journal gazetesi; İsrail, Suudi Arabistan, Katar, Ürdün, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn'den askeri yetkililerin savunma alanında işbirliğini ele almak üzere Mısır'da gizli görüşmeler gerçekleştirdiğini bildirdi.

Zamanlama

Arap NATO'sunun kurulmasıiçin  bazı iyi sebepler var. Kahire'deki El Ahram Siyasi ve Politik Çalışmalar Merkezi'nden uzman Ahmed el Said Ahmed, Ortadoğu'da güvenliğin ana garantörü olarak hareket eden ABD'nin son yıllarda yavaş yavaş bölgeden çekildiğini belirtiyor.

DW'ye konuşan Ahmed, "Araplar, geçmişte başta ABD olmak üzere Batılı güçler üzerine yaptıkları bahislerin tutmadığının farkına giderek daha fazla varıyor" diyor ve ekliyor: "Özellikle de Ukrayna savaşının neden olduğu istikrarsızlık ve pandemiden sonra, istikrar sağlanabilmesi ve ekonominin düzeltilebilmesi amacıyla artık bölgesel sorunlar ele alınırken farklı bir yaklaşım var."

İsrail'in dahli de mühim. Olası bir İran kaynaklı hava saldırısından çekinen Arap devletleri, İsrail'in gelişmiş hava savunma sistemlerinden faydalanmak isteyebilir.

"Amaç, İsrail'i Ortadoğu'daki bir askeri ittifaka entegre etmek olabilir" diyen Ahmed, bunun İsrail ile Arap komşuları arasında 2020 yılında İbrahim Anlaşması'yla başlayan temasların devamı olarak nitelendirilebileceğini söyledi. Söz konusu anlaşma, İsrail ile bazı Arap ülkeleri arasındaki ilişkilerin "normalleşmesini" sağlamıştı.

"Arap NATO'su"nda kimler olabilir?

Uzmanlar, olası bir savunma ittifakının, İsrail'le diplomatik ilişkisi olan devletleri kapsamasının muhtemel olduğunu belirtiyor. Bu gruba, İbrahim Anlaşması'nı imzalayan BAE, Bahreyn, Sudan ve Fas'ın yanı sıra İsrail'le zaten diplomatik ilişkisi bulunan Ürdün ve Mısır giriyor.

Suudi Arabistan, Umman, Katar ve Kuveyt de ittifakta rol oynayabilir. Olası bir ittifak anlaşmasının arabulucusu olacağı tahmin edilen ABD de elbette oluşumdaki yerini alacaktır.

Ancak DW'ye konuşan gözlemciler, tüm bu varsayımlara karşın Ortadoğu'dan yakın gelecekte NATO tarzı bir ittifakın çıkmasının zor olduğu görüşünde.

Washington merkezli düşünce kuruluşu "Yeni bir Amerikan Güvenliği Merkezi"nden (CNAS) Becca Wasser, "Şu an daha geniş bölgesel işbirliği için büyük bir çaba var... Ancak Arap NATO'su fikrinin hâlen erişilmesi güç bir hedef olduğunu düşünüyorum" diyor.

El Ahram'dan Ahmed de "Arap NATO'su fikri daha önce de birçok kez ortaya atıldı... Ancak şu ana kadar hiçbir zaman belirginleşmedi. Ve sanırım kısa vadede de gerçekleşmeyecek" öngörüsünde bulunuyor.

Birçok girişim ve birçok başarısızlık

Ortadoğu'da, özellikle de petrol üreticisi Körfez ülkeleri açısından baş güvenlik garantörü konumundaki ABD, böyle bir savunma işbirliğine gidilmesi için uzun yıllardır çabalıyor.

Örneğin 1950'li yıllarda bölgedeki olası Sovyet yayılmasına karşı "Bağdat Paktı" adıyla kurulan ve daha sonra "Merkezi Antlaşma Teşkilatı" (CENTO) ismini alan oluşum vardı. Ancak hiçbir zaman çok etkili olmadı ve 1979'da dağıldı.

En son olarak Trump yönetimi "Ortadoğu Stratejik İttifakı" (MESA) fikrini ortaya atmıştı. Obama yönetimi döneminde de benzer bir ittifakın farklı versiyonları gündeme gelmişti. ABD Başkanı Joe Biden'ın da Suudi Arabistan ve İsrail'e yapacağı ziyaretlerde bu konuyu ele alması bekleniyor.

Sorunlar değişmiyor

Geçmişteki Arap NATO'su planlarının hiçbiri başarıya ulaşmadı. Aslında başarıya ulaşmalarına engel olan şartların birçoğu hâlen de geçerli.

Lojistik açısından birlikte çalışabilirlik sorunları söz konusu. Zira ülkelerin kullandığı silah sistemleri ve savaş uçakları farklılıklar gösteriyor. Mısır ya da Suudi Arabistan gibi daha büyük ve daha gelişmiş silahlara sahip ülkelerin olası bir ittifaka tahakküm etmesinden korkuluyor. Ayrıca tüm Arap ülkeleri İran'ı en büyük düşmanı olarak görmüyor. Mısır dâhil bazı ülkelerin farklı siyasi öncelikleri var.

Konu İsrail'le işbirliği olunca, İsrail-Filistin sorunu da hâlâ Arap ülkeleri için büyük bir engel olarak duruyor. Örneğin Suudi Arabistan bu yüzden İsrail'le yakın ilişki kurmayı reddetti.

Berlin merkezli düşünce kuruluşu Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden (ECFR) Cinzia Bianco, DW'ye yaptığı değerlendirmede, olası bir ittifaka girmesi muhtemelen ülkelerin "hâlen birbirine güvenmediğini", aralarındaki siyasi ilişkilerin de "inişli çıkışlı ve belirsiz" olduğunu belirtiyor.

Körfez ülkeleri ve güvenlik konuları üzerine çalışmalar yürüten Bianco, "Suudi Arabistan-İsrail normalleşmesi olmadan ilerlemek de bir hayli zor olur" diye ekliyor.

Konu sadece İsrail'den ibaret de değil. CNAS'ten Wasser, "Ortadoğu'daki devletlerin birçoğunun arasında da Körfez ülkelerinin kendi içinde de hâlen sorunlar ve çekişmeler var" diyor.

NATO gibi bir savunma ittifakının fazlasıyla istihbarat ve bilgi paylaşımı gerektireceğinin altını çizen Wasser, "Bu, bahsi geçen devletlerin çoğu için inanılmaz hassas bir konu. Bunu kendi egemenliklerine yönelik tecavüz olarak görüyorlar" ifadesini kullandı.

Öncelik hava savunma işbirliği

Tam bir "Arap NATO'su" kurulması şu an için zor görünse de önümüzdeki dönemin bölgede askeri işbirliğinin artırılması yönünde atılacak yeni adımlara gebe olduğu aşikâr.

"Tüm bu devletleri kapsayacak şekilde entegre edilmiş olan daha büyük bir füze savunma işbirliği gibi şeyler göreceğimizi düşünüyorum" diyen Wasser, bununsa ABD üzerinden yürüyen bir mekanizmayla hayata geçirilmesinin mümkün olabileceğini söyledi.

Örneğin edinilen istihbaratın önce ABD'ye gönderildiği ve ABD tarafından diğerlerine iletildiği bir yapıyla karşılaşabileceğimizi ifade eden Wasser, "çok taraflı bir bağlam içinde ABD'yle ikili işbirliğini zorunlu kılan, bir nevi bir dağıtım merkezinin olduğu bir sistemi görmemiz daha muhtemel" dedi.

ECFR'den Bianca da bu görüşe katıldı: "Şu ana kadarki tartışmalarda da radarların senkronize edilmesi ve olası bir tehdit karşısında erken uyarı paylaşımını sağlayacak bir iletişim sistemi geliştirmek gibi hava savunmasıyla ilgili teknik işbirliği konusuna yoğunlaşıldı." Bianca, bu konunun, üzerinde fazla anlaşmazlık ve görüş ayrılığı yaşanmayan bir konu olduğunu belirtti.