"Emeklerin karşılığı alınmıyor, eşit işe eşit ücret yok"

"Tacize de uğruyorsun mobbinge de…Baskılara göğüs gersek de kadınlar olarak emeklerimizin karşılığını alamıyoruz."

Betül Oral, ülke geneline yayılan işçi eylemlerinin ön saflarında yer alan genç kadınlardan…Yaklaşık 1,5 senedir çalıştığı Farplas Otomotiv Şirketi tarafından enflasyon oranında zam alamadıkları için iş durdurmalarının ardından işten atılan çoğu kadın 138 işçiden biri. İşsiz kalan arkadaşlarıyla beraber günlerdir hakkını aramak için eylemde. Farplas, sendikayla masaya oturup işten çıkarttığı işçileri geri alana kadar da vazgeçmemekte kararlı…

Birleşik Metal-İş üyesi Oral, 18 yaşından beri çalışıyor. Marketten teknik servise birçok farklı iş yerinde çalışarak para kazanmış. Muhasebe mezunu 27 yaşındaki Oral, kadın olmanın her sektörde ayrı zorluğu olduğu kanaatinde.

"İş bulmak zor. Bazı işlere ‘Sen yapamazsın' diye alınmıyorsunuz."

Kadınların istihdama katılımı AB ve OECD ülkelerinin altında

Resmi veriler de kadınların iş gücünde erkeklerden daha az yer aldığını doğruluyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına göre, 2020 yılında istihdam edilenlerin yüzde 26,3’ü kadın, yüzde 59,8’i ise erkek oldu.

Türkiye’de kadınların istihdama katılımı, Avrupa Birliği (AB) ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkelerinin de altında seyrediyor. DİSK/Genel-İş'in hazırladığı Kadın Emeği Raporu'na göre, OECD ülkelerinde kadın ve erkeklerin istihdama katılım oranı arasındaki açık yüzde 14,5, AB üyesi ülkelerde yüzde 10 iken aynı oran Türkiye’de 39,1.

Erkekler kadınlara göre yüzde 27,4 daha fazla kazanıyor

Ancak kadınlar için iş bulmakla da sorunlar bitmiyor. "İş buldun diyelim, erkeklerle eşit ücret almıyorsunuz" diyen Betül Oral, Farplas Şirketi'nde brüt 5 bin 600 TL maaş alırken aynı işi yapan erkeklerin 6 bin TL maaş aldıklarını söylüyor. Oral'ın bahsettiği ücret eşitsizliği, evrensel bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesi'nin Kadın Emeği Raporu'na göre, Türkiye'de erkeklerin yıllık ortalama kazancı kadınlara göre yüzde 27,4 daha fazla.

TÜİK verilerine göre ise 2020'de erkeklerin yıllık ortalama geliri 45 bin 648 TL iken kadınların 35 bin 828 TL oldu. Yevmiyeli çalışan erkekler de yevmiyeli çalışan kadınlara göre yüzde 83,8 daha fazla kazanıyor. 2020 yılında yevmiyeli çalışan erkekler 19 bin 434 TL kazanırken, yevmiyeli çalışan kadınlar 10 bin 572 TL kazandı.

Cinsiyete dayalı ücret eşitsizliği, eğitim seviyesi arttığında da devam ediyor. TÜİK verileri, yükseköğrenim gören kadınların ücret düzeyinin erkeklere göre yüzde 39 daha az olduğunu ortaya koyuyor. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Emel Memiş "Kadın istihdamında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri sebebiyle kadın ve erkek arasında iş gücü piyasasındaki uçurumlar halen devam ediyor. ‘Eşit işe eşit ücret 'en önemli meselelerden bir tanesi" diyor.

Kadınlar ücretsiz bakım emeği nedeniyle çalışamıyor

Kadınların istihdamdan uzak düşmesindeki nedenlerin başında, bakım hizmetlerinin yetersizliği geliyor. TÜİK'in 2020 verileri, hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş grubundaki kadınların istihdam oranının yüzde 25,2, erkeklerin ise yüzde 85,5 olduğunu gösteriyor. Emel Memiş, pandemide işsiz kalan erkeklerin iş gücü piyasasına daha kısa sürede geri döndüğünü ama bu durumun kadınlar için geçerli olmadığını belirtiyor.

Memiş "Bakım hizmetlerindeki açık, en önemli sebeplerden biri. Özellikle kreş hizmetlerinin geliştirilmesi konusunda hem yerel yönetimler hem de merkezi yönetimin hedeflerinin halen gerçekleştirilmemiş olması çok önemli bir sorun" diyor. DİSK'in araştırmasına göre, Türkiye'de 13,5 milyon kadın ücretsiz bakım emeği verdiği için çalışma hayatına katılamıyor.

Genç kadın işsizliği artıyor

Farplas'ın işten çıkardığı Betül Oral, Ocak ayından bu yana geçinemiyor. Bir aydır yağmur çamur demeden eylemde olduklarını belirterek, "Aramızda çocuğunu çocuğuna bırakıp gelenler var. Yoruluyoruz, sinirlerimiz yıpranıyor. Şirket iş durdurduğumuz için zarara uğradığını bildirdi. İşsizlik maaşı da alamıyoruz" diyor. Türkiye'de Oral gibi işsiz olan genç kadınların sayısı her geçen yıl artıyor. TÜİK verilerine göre, 2014 yılında yüzde 23 olan dar tanımlı genç kadın işsizliği, 2021 yılında 27,2'ye yükseldi. Kadınlar arasında geniş tanımlı yani mevsimlik işsizler ile iş aramaktan vazgeçenlerin de eklenmesiyle ortaya çıkan işsizlik oranı ise 2014 yılında yüzde 35,8 iken 2021 yılında 42,7 oldu.

Pandemi kadın istihdamını vurdu

Kadın istihdam oranı gelişmiş ülkelerin ortalamasının altında olan Türkiye'de pandemi süreci de kadınların iş gücüne katılımını olumsuz yönde etkiledi. DİSK'in Kadın Emeği Raporu'na göre, son beş yılda kadın istihdamının en düşük olduğu yıl 2020 oldu. Raporda, "2018 yılında başlayan ekonomik kriz ile birlikte Covid-19 salgını sürecinde birçok fabrika ve işyerinin kapanması en çok kadın istihdamını etkilemiş ve 2018 yılından itibaren kadın istihdamı düşmüştür" deniliyor.

Rawest Araştırma tarafından hazırlanan "COVID-19'un Kadın Girişimciliğine Etkileri" raporu da, araştırmaya katılan işletmelerde pandemiden en çok olumsuz etkilenen kadın çalışanların oranının yüzde 63,5 iken bu oranın erkek çalışanlarda yüzde 45,5 olduğunu gösteriyor. Akademisyen Emel Memiş'e göre, kadın istihdamını artırabilmek için iş gücü piyasasında "kadın işi-erkek işi" ayrımını giderecek politikaların hayata geçmesi gerekiyor.

Burcu Karakaş

© Deutsche Welle Türkçe