İsveç'in NATO üyeliği için kritik aşama
14 Haziran 2023
Türkiye’de seçimlerin sonlanması ve yeni kabinenin göreve başlamasının ardından İsveç’in NATO üyeliğinin onaylanması için İttifak Ankara’dan beklentisini daha yüksek sesle dile getirmeye başlarken, bugün Ankara’da düzenlenecek olan üçlü toplantıda İsveç’in durumu ile ilgili daha net bir resmin çizilip çizilmeyeceği merakla bekleniyor.
Şubat 2022’de başlayan Rusya’nın Ukrayna işgalinin ardından tehlike altında olduğunu belirten İsveç ve Finlandiya NATO’ya üye olmak için başvurmuştu.
Türkiye ile İsveç ve Finlandiya arasında NATO’nun da dahil olduğu inişli çıkışlı görüşmeler trafiğinin sonunda; Finlandiya’nın onaylanmasının ardından İsveç’in üyeliğinin de temmuz ayında Litvanya’daki zirveye yetiştirilmesi için NATO çok istekli. Ankara ise İsveç’in attığı adımların çok da yeterli olmadığını ve "terörle mücadelede" daha çok adım beklediklerini belirtiyor.
Finlandiya’nın üyeliği Nisan ayında onaylanmış, İsveç’in durumu ise seçim sonrasına bırakılmıştı.
11-12 Temmuz’da Vilnius’ta yapılacak NATO Zirvesi öncesinde İsveç’in üyelik durumunun ne olacağı Dışişleri Bakanlığı’na yeni atanan Hakan Fidan’ın alacağı ilk önemli kararlardan olacak.
Avrupa Atlantik ülkeleri Türkiye’nin onayı ile birlikte İsveç’in bu yaz aylarında İttifak’a katılımı konusunda ihtiyatlı bir iyimserlik içinde iken, Ankara’nın son kararının ne olacağı merak ediliyor.
Ortak daimî mekanizma çarşamba toplanıyor
Türkiye, İsveç ve Finlandiya arasında NATO’nun Madrid’de 2022 Haziran ayında düzenlediği zirvede oluşturulan ortak daimî mekanizma dördüncü toplantısını 14 Haziran’da Ankara’da yapacak.
Toplantıda Türk heyetinin başkanlığını Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanı olarak yeni atanan Büyükelçi Akif Çağatay Kılıç’ın yapacağı öğrenildi.
Bu toplantı öncesinde ise Türkiye’de seçimlerin sonlanması ve yeni kabinenin göreve başlaması ile birlikte diplomasi trafiği de hızlanmıştı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın göreve başlaması nedeniyle düzenlenen törene katılan NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg 4 Haziran Pazar günü Erdoğan ile yeni Dışişleri Bakanı Fidan ve yeni Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler’in de katılımıyla bir görüşme gerçekleştirdi.
Stoltenberg, bu görüşmenin ardından yaptığı açıklamada tarafların 12 Haziran’da bir araya geleceğini duyururken, İsveç’in Türkiye’nin beklentilerini tümüyle karşıladığını belirtti ve Vilnius zirvesi öncesinde İsveç’in üyeliğinin önümüzdeki haftalarda onaylanması beklentisini bir kez daha dile getirdi.
Biden-Erdoğan görüşmesi
Öte yandan seçimden sonra hızlanan diplomasi trafiğinde ABD Başkanı Joe Biden’ın Erdoğan’ı kutlama telefonunun ardından yaptığı açıklama dikkatleri çekti. Biden, Erdoğan’la yaptığı tebrik konuşması için “Onunla konuştum ve tebrik ettim. F-16'larla ilgili hâl â bir şeyler yapmak istiyor. İsveç konusunda anlaşmak istediğimizi söyledim” sözlerini sarfetti.
Türkiye, 40 adet F-16 savaş uçağı ile 80’e yakın modernizasyon kiti almak için yaptığı başvuruya ABD’den olur bekliyordu. Nisan ayında Finlandiya’nın üyeliğinin TBMM’de onaylanmasının ardından modernizasyon kiti satışına yeşil ışık yakan ABD, F-16’lar için ise İsveç’in üyeliği arasında paralellik kuruyor.
Fidan’ın da göreve gelmesinin ardından İsveç Dışişleri Bakanı Tobias Billström ve ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile telefonla ayrı ayrı yaptığı tebrik görüşmelerinde bu konu da gündemdeydi. Görüşmelere dair basına yapılan açıklamada, Fidan’ın İsveçli bakana "terörle mücadele" konusunda somut adımlar çağrısını yinelediği, Ankara’da yapılacak mekanizma toplantısından sonra bir daha temasa geçme kararını aldıkları belirtildi.
Fidan-Blinken görüşmesine dair ise çok detaylı açıklama yapılmazken, İsveç’in NATO üyeliği ve Türkiye’nin ABD’den almak istediği F-16’ların gündemde olduğu bildirildi.
Bu arada onayın verileceği TBMM ile ilgili takvim de daralıyor. Meclis’in Kurban Bayramı tatiline yani bu ay sonuna kadar çalışması öngörülürken, İsveç’in NATO üyeliğinin onayına ilişkin tezkerenin ilk geleceği ve görüşüleceği yer olan Dışişleri Komisyonu’nun yeni üyeleri henüz belirlenmedi.
İhtisas komisyonlarının üyelerinin Genel Kurul’da salı ve çarşamba günleri belirlenmesi beklenirken, komisyonlar daha sonra en yaşlı üye başkanlığında toplanarak kendi içinde başkan, başkanvekili, katip üye ve sözcüden oluşan başkanlık divanını seçecek ve çalışmalarına başlayacak. Bu kapsamda Dışişleri Komisyonu’nun da bu hafta şekillenmesi beklenirken, Cumhur İttifakı’nın çoğunluğu elde tutmasına kesin gözle bakılıyor.
Ortak mekanizma toplantısında Madrid’de mutabık kalınan adımlarda ne durumda olunduğuna ilişkin bir değerlendirme yapılacak. İsveç’in Türkiye’nin talebi doğrultusunda hazırladığı yeni terörle mücadele yasası 1 Haziran’da yürürlüğe girmişti. Bu yasa ile İsveç'te ilk kez bir kişi “PKK'ya finansman sağlamaya teşebbüs etmek” ile suçlanmıştı.
İsveç geçtiğimiz günlerde de ilk kez bir sınır dışı kararı vermişti. İsveç Yüksek Mahkemesi, 35 yaşındaki bir kişinin Türkiye'ye iade edilmesini onaylamıştı. Ancak hükümete yakın gazeteler Türkiye'ye iadesi kararlaştırılan kişinin PKK ile bağlantısı olduğu için değil, aslında uyuşturucu kaçakçılığından yargılandığını yazmıştı.
Bu arada 4 Haziran'da terör örgütü PKK sempatizanlarının İsveç’te gösteri düzenlemesine izin verilmesi de hükümete yakın medya organlarında eleştirilmişti.
Süreçte neler yaşandı?
Ankara, iki ülkenin 2022 yılının mayıs ayındaki başvurusunun ardından onay için bazı taleplerde bulunurken, Madrid'de o yılın haziran ayında düzenlenen NATO toplantısında aday ülkeler ve Ankara arasında gerçekleşen üçlü görüşmeler ile Türkiye vetosunu “belli şartlar” karşılığında çekmişti.
Üç ülke arasında NATO zirvesi kapsamında 28 Haziran 2022’de imzalanan mutabakat zaptı ile İsveç ile Finlandiya’nın "terörle mücadele konusunda Türkiye ile iş birliğini artırmaları" "başta PKK olmak üzere terörle ilişkilendirilen Türkiye kökenli örgütlerin her türlü faaliyetlerini engellemeleri" ve "Türkiye’nin 'terör suçlusu' olarak isim isim verdiği kişileri iade etmeleri” gerekiyordu. Buna ek olarak Türkiye’ye uygulanan silah ambargosunun da kaldırılması öngörüldü.
Bu kapsamda ayrıca Türkiye, İsveç ve Finlandiya arasında üçlü bir mekanizma kuruldu. Zaman içinde bu mekanizmada bazı gelişmeler kaydedildi ve Türkiye’nin rahatsız olduğu bazı alanlarda İsveç verdiği sözler doğrultusunda bazı adımları gerçekleştirdi.
Bu çerçevede İsveç, "terörle mücadelede güvenlik güçlerinin alanını daha da açmak için" anayasada değişikliğe giderken, 1 Ocak 2023’de yürürlüğe giren bu anayasa değişikliklerinin ardından "terörle mücadeleyi ilgilendiren" yasalarda uyum çalışması yaptı.
Ancak bu adımlar Ankara için çok tatmin edici olmadı. Türkiye taleplerinin Finlandiya tarafından karşınladığını, İsveç’in adımlarının ise yetersiz kaldığını savundu.
Bu yılın başlarında ocak ayında İslam ve göç karşıtı aşırı sağcı Sıkı Yön partisinin lideri Rasmus Paludan'ın Türkiye'nin İsveç'teki büyükelçilik binası önünde Kur'an-ı Kerim yakması ise Ankara tarafından sert tepkiyle karşılandı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan o günlerde yaptığı açıklamada "İsveç bizden NATO desteği beklemesin" derken, üçlü mekanizma bir süre askıya alındı.
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremlerinde uluslararası toplumun dayanışması sürece olumlu katkı sağlarken, üçlü müzakerelerin yeniden başlayacağı açıklaması Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafından ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın 20 Şubat’taki Ankara ziyareti sırasında yapıldı.
Böylelikle kısa bir süre askıya alınan ortak üçlü mekanizma üçüncü toplantısını 9 Mart’ta Brüksel'deki NATO karargahında düzenledi.
Bu arada İsveç en son Cuma günü açıkladığı kararla topraklarını NATO birliklerine İttifak’a tam üye olmadan da açacağını duyurdu. Rusya’nın Kırım’ işgaliyle birlikte 2004 yılından itibaren NATO ile ilişkilerini daha yakın bir zemine taşıyan İsveç, 2022 Ukrayna işgali ile birlikte 200 yıllık bağlantısızlık politikasını terk etme kararı alarak üyelik için başvurmuştu.