İsrail Hamas'ı gerçekten "ortadan kaldırabilir" mi?
17 Aralık 2023
İsrail'de Başbakan Benyamin Netanyahu başta olmak üzere üst düzey hükümet yetkilileri ısrarla Hamas'ı ortadan kaldıracaklarını söylüyor.
Bazı İsrail televizyon kanallarında düzenli olarak "Birlikte kazanacağız" sloganları ekrana geliyor.
Peki Hamas'ı tamamen ortadan kaldırmak ve böyle bir durumda "kazanmak" gerçekten mümkün mü?
Uzmanlara göre, hayır.
İsrail; Avrupa Birliği'nin (AB) yanı sıra Almanya ve ABD dâhil birçok ülke tarafından terör örgütü olarak kabul edilen Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırısından beri 2 milyonu aşkın Filistinlinin yaşadığı Gazze Şeridi'ni bombalıyor. Gıda, su ve yakıt ulaştırılmasına izin vermeyerek abluka altında tuttuğu Gazze'ye yönelik kara harekâtı da başlattı.
Buna rağmen analistlerin çoğu Hamas'tan tamamen "kurtulmanın" mümkün olmayacağı görüşünde. Bu şekilde düşünmelerinin ana nedeniyse Hamas'ı "bir militan örgütünden fazlası" olarak görmeleri.
Bir sosyal hareket olarak Hamas
Alman düşünce kuruluşu Bilim ve Politika Vakfı'ndan Ortadoğu uzmanı Guido Steinberg, DW'ye yaptığı değerlendirmede, Hamas'ın 20 bin ile 30 bin arasında savaşçısı olduğunu belirtti.
Ancak ekledi: "Ancak Hamas aynı zamanda Gazze Şeridi'nde geniş kitlelerce desteklenen bir sosyal hareket. Ve uzun vadedeki problem de bu."
Hamas, 2007 yılından beri Gazze Şeridi'ni kontrol ediyor. Sosyal hareketinin bir parçası olarak "Dawah" adı verilen bir yardım ağı da bulunan Hamas'ın bu sivil ağının 80 bin ila 90 bin üyesinin olduğu tahmin ediliyor.
Oxford İslam Sözlüğü'ne göre, Arapça'da "çağrı" veya "davet" anlamlarına gelen "dawah", sosyal yardımlar aracılığıyla daha fazla mümini belli bir inanca doğru çekmek olarak tanımlanıyor.
New York'taki Columbia Üniversitesi'nden modern Arap tarihi uzmanı Rashid Khalidi, İsrail'in Hamas'ı "bir kurum ya da bir siyasi, dini ve kültürel yapı" olarak ortadan kaldıramayacağı görüşünde. Khalidi, geçen Ekim ayı sonunda İspanyol gazetesi El Pais'e yaptığı açıklamada, Tüm liderlerini de öldürseler, tüm silahlı militanlarını da öldürseler, Hamas bir siyasi güç olarak kalacak. Üstelik bu, İsrail Gazze'yi işgaline son verse de olacak. Yani Hamas'ı bir siyasi kurum olarak ortadan kaldırmak, Hamas'ı bir fikir olarak yok etmek imkânsız" diyor.
Khalidi, İsrail'in yapabileceği tek şeyin, Hamas'ın askeri kabiliyetlerini azaltmak olabileceğini belirtiyor. Bunun da sadece "belli ölçüde ve belirli bir süre için" olabileceği görüşünde.
Hamas'ın askeri potansiyelini yok etmek
Her sene yayımlanan Global Firepower Endeksi'ne göre, İsrail 2023 yılında dünyanın en güçlü 18'inci ordusuna sahip ülkesi konumunda. Mukayese yapmak gerekirse, Almanya bu listede 25'inci sırada bulunuyor.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü'nün (SIPRI) raporu ise İsrail'in geçen yıl gayrisafi millî hasılasının (GSMH) yüzde 4,5'ini savunmaya harcadığını ortaya koyuyor.
Bu, ABD ve Almanya'nın savunmaya ayırdığı GSMH oranının da üzerinde. SIPRI'ye göre, 2022 yılında ABD, GSMH'sinin yüzde 3,5'ini, Almanya ise yüzde 1,4'ünü savunmaya ayırdı.
Diğer yandan Hamas'ın askeri kanadı daha ziyade bir gerilla grup gibi hareket ediyor. Örgüt, silahlarının büyük kısmını Gazze Şeridi'ne kaçırdı.
İsrail'in Hamas'ı zayıflatacak ve liderlerini ele geçirecek kaynaklara sahip olduğu ortada. İsrail hükümeti son dönemde 5 bin ila 7 bin Hamas savaşçısını öldürdüğü yönündeki tahminini kamuoyuyla paylaştı.
Söz konusu bilgi doğru kabul edildiği takdirde, bu İsrail için kısmen bir başarı olarak değerlendirilebilir. Zira Hamas'ı zayıflatmak İsrail'in elinden gelebilecek en iyi şey olarak görülüyor.
Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Uluslararası Kriz Grubu'ndan uzmanların geçen haftaki raporunda, "Bazı Batılı yetkililer İsrail'in şu ana kadarki operasyonunun, artırılan sınır güvenliği de göz önünde bulundurulduğunda, Hamas'ın bir daha 7 Ekim'deki gibi bir saldırı düzenleyemeceğini garanti altına aldığına inanıyor" denildi.
ABD'nin eski Ortadoğu temsilcisi Dennis Ross, Ekim ayının sonunda New York Times için kaleme aldığı görüş yazısında, "Hamas'ın İsrail'le 2009, 2012, 2014 ve 2021 yıllarında girdiği çatışmaların ardından yaptığı gibi tekrar silahlanacağı ve yeniden güçleneceği neredeyse kesin" ifadesini kullandı. Ross bu nedenle Hamas iktidardan düşürülene dek ateşkese de karşı olduğunu belirtti.
Gerilla gruplarını yenmenin zorluğu
Geçmişte çok az sayıda ulusal ordunun gerilla örgütlerini kesin olarak yenebildiği bir gerçek.
Başarısız örnekler arasında ABD'nin Afganistan'da Taliban'a, Irak'ta da isyancı gruplara karşı verdiği mücadeleler sayılabilir.
Sri Lanka hükümetinin ülkedeki iç savaşta ayrılıkçı grup Tamil Kaplanları'nı yenmesi, ulusal orduların galip çıktığı vakalara örnek verilmek istenildiğinde ilk akla gelenlerden biridir.
Ancak bu savaş 26 yıl sürdü ve 80 bin ila 100 bin kişinin hayatına mal oldu. Her iki tarafın da olası savaş suçlarına sahne oldu.
Bazı durumlardaysa bir isyancı grubun zayıflasa da hayatta kalmayı başardığına ve ileride daha aşırılıkçı bir şekilde yeniden ortaya çıktığına şahit olundu. Bunun en bilinen örneği, El Kaide'den doğan IŞİD oldu.
İsrail, aralarında iki kurucusunun da bulunduğu bazı liderlerini suikastla ortadan kaldırmış olsa da Hamas'ı hiçbir zaman kesin olarak yenmeyi başaramadı.
Bir fikir nasıl öldürülebilir?
Küresel istihbarat ve risk analizi danışmanlığı şirketi Sibylline Ltd'nin başında bulunan terör uzmanı Justin Crump, "İsrail ordusu yapabileceği en iyi işi yapabilir. Lider kadrosunu ortadan kaldırabilir. Füze fırlatma tesislerini imha edebilir. Ama Hamas fikrini imha edemeyecektir" diyor.
DW'ye konuşan Crump, Hamas'ı sadece askeri yollardan ortadan kaldırmanın bir anlam ifade etmediğini, zira "bazı Gazzeliler Hamas'a sırtını çevirirken Gazze'deki diğer insanların hâlen Hamas'a sempati duyduğunu" belirtiyor. Crump, "Bu eylemlerden ötürü İsrail'e öfkelenecekler ve bu da her zaman olduğu gibi şiddet sarmalını körükleyecektir" diye ekliyor.
Uluslararası Kriz Grubu, 9 Aralık'ta yayımladığı raporda, "iki ayı aşkın süredir devam eden yoğun İsrail operasyonları sonrası Hamas'ı savaşan güç olarak ortadan kaldırmanın dahi zor bir görev olacağının ve bunu gerçekleştirmeye çalışmanın Gazze'den geriye kalanı da yok edeceğinin net bir şekilde ortaya çıktığını" belirtti.
Gazze'de Hamas yönetimindeki sağlık bakanlığı, İsrail'in bölgeye yönelik operasyonlarında şu ana kadar yaklaşık 20 bin kişinin hayatını kaybettiğini, 50 bin kişinin de yaralandığını belirtiyor. İsrail'deki Open Üniversitesi'nin Sosyoloji, Siyaset Bilimi ve İletişim Fakültesi'nden Dr. Yagil Levy'in analizine göre, Gazze'de hayatını kaybedenlerin yaklaşık yüzde 60'ının sivil olduğu tahmin ediliyor. Gazze'deki binaların yarısından fazlası yıkıldı, nüfusun yüzde 90'ı yerinden edildi.
Uluslararası Kriz Grubu uzmanları, "Netanyahu, Hamas'ın yok edilmesinin Gazze'yi radikallikten uzaklaştıracağını iddia ediyor. Ama tersi de muhtemel" uyarısında bulunuyor.
Uzmanlar, "Devam eden operasyonlar ve akabindeki etkileri, yeni ve belki de daha inatçı militanlık türlerinin ortaya çıkmasına neden olacak" diye ekliyor.