İran yaptırımları muafiyeti kimi nasıl etkileyecek?

ABD'nin İran'ı hedef aldığı 5 Kasım tarihli yeni yaptırımlarda en büyük payı İslam Devleti'nin petrol ihracatı oluşturuyor. Washington'ın, 2015 tarihli ve kamuoyunda İran nükleer anlaşması olarak bilinen protokolden çekilmesi sonrasında yeni yaptırımlar uygulayacağını duyurmasıyla birlikte birçok devlet Tahran'dan petrol alımını ya durdurmuş ya da büyük ölçüde azaltmıştı.

Ancak ABD, Pazartesi günü yürürlüğe konan önlemlerde sekiz ülkeye 180 günlük muafiyet tanırken, Başkan Donald Trump bu politikanın nedeni olarak küresel petrol fiyatlarında büyük bir yükselişin önüne geçmeyi gösterdi.

Türkiye'nin yanı sıra Çin, Hindistan, Güney Kore, Japonya, İtalya, Yunanistan ve Tayvan'a muafiyet tanıyan Trump yönetimi, bu ülkelerin 180 gün boyunca İran'dan ne oranda ve hangi şartlar altında petrol alımına devam edebileceklerine dair bir açıklamada bulunmadı.

İran'ın petrol ihracatının yüzde 75'ini oluşturan bu sekiz ülkenin toplam ham petrol alımını inceleyen analistlerin tahminlerine göre muafiyet tanınan 180 gün boyunca Tahran'ın günde 700 bin ile 1 milyon 700 bin varil petrol satması bekleniyor. İran'ın petrol ihracatının zirveyi gördüğü 2018 yılı ortalarında ise bu miktar günde 3 milyon varil kadardı.

Reuters haber ajansının görüştüğü ABD merkezli yatırım bankası J.P. Morgan analistlerine göre yaptırım rejimi altında petrol taşımacılığı için gerekli sigortaların sağlanmasının güçleşecek olmasından dolayı satışlarda hızla ve büyük bir düşüş yaşanması olası.

Yaptırım rejimi kapsamında petrol satışlarından elde edilecek gelir doğrudan İran'ın kasasına girmeyecek ve uluslararası banka hesaplarında "emaneten" tutulacak. Ek olarak bu paranın sadece yaptırımlardan etkilenmeyen alanlarda ve temel insani ihtiyaçlar için kullanılacak olması, Tahran'ın satış gelirlerinden eskisi kadar rahat faydalanamayacağı anlamına geliyor.

Muafiyet tanınan sekiz ülkenin İran'dan petrol alım tablosu ise şu şekilde:

Türkiye

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun 2017 verilerine göre Türkiye yıllık ham petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 50'sini İran'dan yaptığı ithalat ile karşılıyordu. Buna göre Ankara Tahran'dan günde yaklaşık 200 bin varil petrol ithal ediyordu.

Yeni yaptırımlar ve sonrasında getirilen muafiyet çerçevesinde Türkiye'nin alım hacminin nasıl bir yönde seyredeceği henüz belli olmamakla birlikte, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın açıklaması bir anlamda izlenecek politikaya dair işaret verir nitelikte.

Erdoğan, 5 Kasım'daki önlemlerin devreye girmesi sonrası yaptığı açıklamada "Yaptırımlar konusunda bizim duruşumuz hep net olmuştur. Hele hele petrole yönelik konularda biz hep bunu söylemişizdir; bunlar alternatifsiz bir şeydir, dolayısıyla bir yaptırıma kesinlikle uymayız" şeklinde konuşmuştu.

Çin

Dünyanın en büyük petrol ithalatçısı konumunda olan Çin aynı zamanda İran'ın başlıca müşterisi. Yaptırımların devreye girmesinden önce muafiyet almak için lobicilik faaliyetleri yürüten Çin petrol endüstrisinden Reuters'a konuşan kaynaklar, Pekin'e 180 gün boyunca günde 360 bin varil ithalat yapılması izni verildiğini ifade etti.

Ticaret istatistiklerine bakıldığında günde 360 bin varillik bu miktar, Ocak 2016'da İran'dan alınan petrolün yarısına tekabül ediyor.

Hindistan

Hindistan yakın bir geçmişte Japonya'yı geride bırakarak Çin ve ABD'den sonra dünyada en çok petrol ithalatı yapan üçüncü ülke konumuna geldi. Aynı zamanda İran'ın ikinci sıradaki petrol müşterisi olan Hindistan'ın coğrafi olarak bu ülkeye yakın konumunun petrol tedarikinin hızı ve maliyeti konusunda olumsuz bir rol oynaması bekleniyor.

Hindistan'ın rafineri endüstrisinden Reuters'a konuşan bir kaynağın ifadesine göre muafiyet dönemi boyunca günde 300 bin varil kadar petrol ithalatına devam edileceği tahmin ediliyor. Bu miktar yaptırımlar öncesi ise günde 450 ile 550 bin varil arasında değişiyordu.

Güney Kore

Yaptırımların devreye girmesinden önce İran'dan petrol alımını tamamen durduran Güney Kore'nin, muafiyetle birlikte günde 130 bin varil kadar ithalat yapması bekleniyor. Seul, Tahran'dan petrol alımını sıfırlamadan önce günde 200 bin varil kadar petrol ithal ediyordu. Bu miktar 2017'de ise günde yaklaşık 350 bin varildi.

Japonya

Tıpkı Güney Kore gibi, Japonya da uygulanacak yaptırımların ilan edilmesiyle birlikte İran'dan petrol alımını durdurmuştu. Japonya Ticaret Bakanı Hiroşige Seko, ithalatçıların yakında İran'dan alıma tekrar başlayacağını belirtirken, ne kadar petrol alınacağına muafiyet şartları incelendikten sonra karar verileceğini söyledi.

İtalya ve Yunanistan

İtalya da, Türkiye'ye benzer bir şekilde İran'dan günde yaklaşık 200 bin varillik alım yapıyor. Yunanistan'ın alım miktarı ise günde 100 bin varil kadar. Tahran'dan petrol alımını geçtiğimiz haftalarda tamamen durduran Roma ve Atina, şartları değerlendirmelerini takiben alımlara tekrar başlayabileceklerini bildirdi.

Tayvan

Muafiyet tanınan ülkeler arasında sadece Tayvan sürekli müşteri konumunda bulunmuyor. İhtiyaca bağlı olarak İran'dan petrol alan Tayvan'a getirilen muafiyet şartları ise henüz bilinmiyor.

DW,rtr/ÇÖ,GA

© Deutsche Welle Türkçe