İran ve Türkiye'ye hukuksuz geri itme suçlaması

Uluslararası Af Örgütü, ülkelerinden kaçarak İran ve Türkiye sınırına gelen Afganların durumuna ilişkin bir rapor hazırladı. Raporda "Türkiye ve İran güvenlik güçlerine, sınırlarını geçmeye çalışan Afganları defalarca geri itmek ve bunun için erkeklerin, kadınların ve çocukların üzerine hukuka aykırı şekilde ateş açmak dahil çeşitli yollara başvurduğu" suçlaması yöneltildi.

"Bizi insan yerine koymuyorlar: Afganların Türkiye ve İran'dan hukuka aykırı olarak geri gönderilmeleri" başlıklı raporda, çoğunlukla İran sınırında olmak üzere güvenlik güçlerinin, duvarlara tırmanan veya çitlerin altından sürünerek geçmeye çalışan insanların üzerine doğrudan ateş açtığı çok sayıda vakanın belgelendiği ifade edildi. İran ya da Türkiye'ye girmeyi başarabilen Afganların da rutin olarak keyfi şekilde alıkonuldukları, hukuka aykırı şekilde zorla geri gönderilmeden önce de işkence ve kötü muameleye maruz bırakıldıkları belirtildi.

Raporda, Af Örgütü araştırmacılarının Mart 2022'de Afganistan'ın Herat şehri ile İslam Kale sınır kasabasında görüşmeler gerçekleştirdikleri kaydedildi. Araştırmacıların İran ve Türkiye'den geri itilen 74 Afgan'la konuştuğu, bu kişilerin 48'inin sınırı geçmeye çalışırken ateş altında kaldıklarını anlattıkları aktarıldı.

Raporda bu kişilerden hiçbirinin Türkiye ya da İran'a sığınma başvurusunda bulunamadıkları, çoğunun uluslararası hukuk ihlal edilerek Afganistan'a geri gönderildikleri ifade edildi. 

Ateş açma iddiaları

Af Örgütü, Türkiye'ye girmeye çalışan 35 kişiyle görüştüğünü bildirdi. Bu kişilerin 23'ü, "ateş altında kaldığını" öne sürdü. Af Örgütü'nün raporuna göre, araştırmacıların görüştüğü bir Afgan erkek, "üç ergen erkek çocuğun Türkiye güvenlik güçleri tarafından öldürüldüğüne tanık olduğunu" söyledi. Diğer tanıklar ise aralarında üç çocuğun da bulunduğu dokuz kişinin Türkiye güvenlik güçleri tarafından yaralandığını iddia etti.

Nisan 2021 ile Ocak 2022 arasında İran'a girmeye çalışırken İran güvenlik güçleri tarafından öldürülen yedi kişinin yakınlarıyla da görüştüğünü belirten Af Örgütü, "İran güvenlik güçleri tarafından 11 kişinin öldürüldüğünü belgelediğini" belirtti.

"İhlallerin faillerinden hesap sorulmalı"

Uluslararası Af Örgütü Mülteci ve Göçmen Hakları Araştırmacısı Marie Forestier, iddialara ilişkin açıklamasında Afganistan'dan havayoluyla gerçekleştirilen tahliyelerden bir yıl sonra, geride bırakılan birçok kişinin ülkeden çıkmak için hayatını tehlikeye attığına dikkat çekti.

Son bir yıl içinde güvenlik arayışıyla İran ve Türkiye sınırlarına giden Afganların güvenliğe erişebilmek bir yana ateş altında zorla geri gönderildiklerini söyleyen Forestier, "İran güçlerinin geçen yılın Ağustos ayından beri, tıklım tıklım dolu arabalara defalarca ateş açma yoluyla da dahil olmak üzere onlarca Afganı hukuka aykırı şekilde öldürdüğünü ve yaraladığını belgeledik. Türkiye sınır koruma görevlileri de insanları püskürtmek için havaya ateş açmak ve bazı vakalarda doğrudan üzerlerine ateş etmek dahil Afganlara karşı hukuka aykırı olarak atış mühimmatı kullandı" diye konuştu.

Tehlikelerin sınırlarda sona ermediğini, birçok Afgan'ın Türkiye ya da İran'da keyfi olarak alıkonulduklarını, bu süre içinde işkence ve kötü muameleye de maruz bırakıldıklarını kaydeden Forestier, "Türkiye ve İran yetkililerini, Afganlara yönelik her türlü geri itme ve sınır dışı işlemini acilen durdurmaya, işkence ve diğer türde kötü muameleye son vermeye ve koruma arayan tüm Afganların güvenli geçişini ve sığınma prosedürlerine erişimini sağlamaya çağırıyoruz. Güvenlik güçleri sınırlarda Afganlara karşı hukuka aykırı olarak ateşli silah kullanmaya derhal son vermeli ve hukuka aykırı öldürme ve işkenceyi de kapsayan insan hakları ihlallerinin faillerinden hesap sorulmalıdır" ifadelerini kullandı.

Uluslararası topluma çağrı

Uluslararası Af Örgütü, uluslararası toplumu da İran ve Türkiye dahil yüksek sayıda Afgan'a ev sahipliği yapan ülkelere mali ve diğer türde maddi yardım sağlamaya çağırdı.

Avrupa Birliği'nin halihazırda Türkiye'nin yeni sınır duvarı ve Afganların alıkonulduğunun belgelendiği çok sayıda "geri gönderme merkezinin" inşaatı için fon sağladığına işaret eden Af Örgütü, uluslararası korumaya ihtiyaç duyan Afganlar için yeniden yerleştirme imkanlarını artırmasını istedi.

Afganlar nasıl kaçıyor?

Taliban'ın Ağustos 2021'de Afganistan'ın kontrolünü ele geçirmesinden bu yana yüz binlerce Afgan ülkeden kaçtı. Afganistan'a komşu ülkeler sınırlarını seyahat belgesi olmayan Afganlara kapatması ise birçok kişinin düzensiz şekilde seyahat etmesine neden oldu.

Raporda Afganların Afganistan'ın Herat Vilayeti'ndeki resmi sınır kapısı yakınındaki çitin altından sürünerek veya Nimruz Vilayeti'nde iki metre yüksekliğindeki bir duvara tırmanarak İran'a gidikleri belirtiliyor. İran sınır muhafızları tarafından anında gözetim altına alınmayanların da sonrasında İran'ın çeşitli şehirlerine ya da Afganistan sınırından 2 bin kilometre uzakta, İran'ın kuzeybatısındaki Türkiye sınırına yolculuk ettikleri aktarılıyor.

DW/HS,JD