Hep tartışmaların odağında: Ayasofya

Ayasofya, 916 yıl kilise olarak kullanıldıktan sonra 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u almasıyla camiye çevrildi. 481 yıl cami olarak kaldı ve taşıdığı sembolik ve ideolojik değerler nedeniyle siyasi kavgaların ortasında yer aldı. İşte yüz yıllardır tartışmaların odağında olan Ayasofya'nın kısa bir tarihi.

Roma İmparatoru I. Jüstinyen 532 yılında İstanbul’a huşu veren bir kilise yapılmasını ister. “Adem’den beri olmayan ve bir daha yapılamayacak olan” bir kilisedir bu. Yaklaşık 10 bin işçi kilisenin inşaat çalışmalarında yer alır. Boğaziçi bazilikası bin yıl boyunca Hıristiyan âleminin en büyük kilisesi olarak kalır.

I. Jüstinyen'in Ayasofya’nın yapımı için 150 ton altın harcadığı rivayet edilir. Yapı daha sonra bazı düzeltmeler gerektirir. Son derece geniş olan kubbe deprem sırasında zarar görür. ‘Kutsal Bilgelik’ anlamına gelen Ayasofya, Roma imparatorluğunun resmi kilisesi olarak kullanılmaya başlanır. 7’nci yüzyıldan itibaren neredeyse tüm Bizans imparatorları burada taç giyer.

1453’te İstanbul Bizans egemenliğinden çıkar. Şehrin fethinden sonra Osmanlı imparatoru Fatih Sultan Mehmet Ayasofya’yı camiye çevirir. Haçların yerine hilaller konur, çanlar ve sunaklar kaldırılır, mozaik ve fresklerin üzeri boyanır. İlk minarenin eklenmesiyle artık Ayasofya bir camidir.

Modern Türkiye’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk 1934 yılında Ayasofya’yı müzeye çevirir. Restorasyon çalışmaları sırasında eski Bizans mozaikleri tekrar gün ışığına çıkar. Bu süreçte İslami figürler tahrip edilmemek için bakıma alınır.

Ayasofya’nın öyküsü her yerde görülebilir. Hz. Muhammed (sol) ve Allah (sağ) yazılarının arkasında Meryem’in ana kucağında Hz. İsa görülüyor. Aynı zamanda büyük kubbenin üzerinde 40 pencere bulunuyor. Bu pencereler kubbede çatlak oluşumunu önlemek ve ışığın içeri girmesini sağlamak için yapılmış.

Ayasofya’daki en görkemli mozaik, güney galerisinin duvarına işlenmiş olan 14’üncü yüzyıl sanat eseri. Tamamen restore edilmese de yüzleri açıkça ayırt edilebiliyor. Ortada Hz. İsa, solda Meryem ve sağda 12 havariden biri olan Yuhanna.

Ayasofya’nın önünde aynı zamanda Mavi Camii (sağdaki) olarak da bilinen Sultanahmet Camii yer alıyor. Osmanlı imparatorluğu tarafından İstanbul’un fethinin sembolü olarak Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesini savunanlar hep oldu. Onlara göre bu İslam mirası muhafaza edilmeli.

Rum Ortodoks Patrikhanesi Patriği I. Bartholomeos uzun yıllardır Ayasofya'da Hıristiyan ayinleri ve ibadetleri yapılması için izin verilmesini talep ediyor. I. Bartholomeos “Ayasofya kökenine bakıldığında Hıristiyan ibadeti için inşa edildi” diyor.

Ayasofya'nın daha önce de camiye dönüştürülmesi için kanun teklifleri verilmiş, ancak bu talepler TBMM'de reddedilmişti. UNESCO, Ayasofya'nın camiye dönüştürülmesinden kaygılı. Ayasofya 1985 yılından beri Dünya Mirasları Listesi'nde yer alıyor.