Finlandiya'nın üyeliğinin Türkiye'ye etkisi ne olur?
31 Mart 2023
Finlandiya'nın NATO üyeliğinin Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) onaylanmasıyla NATO'nun genişlemesinin önü açıldı. Çekincelerini kaldırmasının ardından Türkiye'nin üstündeki diplomatik baskının hafifleyebileceğini söyleyen uzmanlar, ancak İsveç'le ilgili onay sürecinin hâlâ beklediğine dikkat çekiyor.
İsveç'in NATO üyeliğinin Türkiye'deki onayı 14 Mayıs seçimleri sonrasına kalmış durumda. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iki gün önce İsveç'in üyeliğinin sorulması üzerine "Beklediğimiz bazı şeyler var, yerine gelmeden olmaz" demişti.
Türkiye'nin inişli çıkışlı onay süreci
Finlandiya, Ukrayna savaşının başlaması ve uzun süreceğinin anlaşılmasının ardından İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki tarafsızlığını bozma kararı almış ve sınırdaş olduğu Rusya'ya karşı hissedilen tehlikeyi bertaraf etmek için İsveç'le birlikte 18 Mayıs 2022'de NATO'ya başvurmuştu. İttifak da bu iki ülkeyi 5 Temmuz 2022'de resmen davet etmişti.
Finlandiya'nın üyeliğinin onaylanmasına kadar geçen 10 buçuk aylık sürede ise Türkiye'nin onay süreci ile ilgili inişli çıkışlı gelişmeler yaşandı.
Ankara, iki ülkenin başvurusunun ardından onay için bazı alanlarda taleplerde bulundu. Madrid'te Haziran ayında düzenlenen NATO toplantısında aday ülkeler ve Ankara arasında gerçekleşen görüşmeler sonrasında ise ortak üçlü mekanizma kuruldu.
Üç ülke arasında zirve marjında 28 Haziran 2022'de imzalanan mutabakat zaptı ile İsveç ile Finlandiya'nın "terörle mücadele konusunda Türkiye ile işbirliğini artırmaları" "başta PKK olmak üzere terörle ilişkilendirilen Türkiye kökenli örgütlerin her türlü faaliyetlerini engellemeleri" ve "Türkiye'nin 'terör suçlusu' olarak isim isim verdiği kişileri iade etmeleri" şartları getirildi.
İsveç, "terörle mücadelede güvenlik güçlerinin alanını daha da açmak için" anayasada değişikliğe giderken 1 Ocak 2023'de yürürlüğe giren bu anayasa değişikliklerinin ardından "terörle mücadeleyi ilgilendiren" birçok yasada da uyum çalışması yaptı. Ancak bu adımlar Ankara için çok tatmin edici bulunmadı. Türkiye taleplerinin Finlandiya tarafından karşılandığını, İsveç'in adımlarının ise yetersiz kaldığını savunuyor.
6 Şubat depremleri ve ekonominin etkisi
Peki Ankara'nın Finlandiya için vetosunu kaldırmasında hangi faktörler etkili oldu?
Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) Direktörü Sinan Ülgen, Türkiye'nin Finlandiya ile ilgili başından beri ciddi bir sorunu bulunmadığını söyleyerek 6 Şubat depremlerinin ve ekonomideki kötüleşmeyle birlikte ortaya çıkan beklentilerin de bu onayda etken olduğunu düşünüyor ve şöyle konuşuyor:
"Daha önce Batı'yla olan birtakım ihtilafların tekrar vurgulanması tercih edilebilirdi. Ama şimdi bunu görmememizin nedeni hem deprem hem de ekonomik beklentilerin artması."
14 Mayıs'ta önemli bir seçime giden Türkiye'de iktidar geçmiş seçimler öncesindeki dönemlerden farklı olarak Batı ülkeleri ile gerginlik politikası takip etmiyor. Başta zengin Körfez ülkeleri olmak üzere çevre ülkelere sıcak mesajlar veren Ankara, yine seçime giden Yunanistan ile de gerginlik politikası sürdürmemeye özen gösteriyor.
Türkiye üzerindeki baskı azalır mı?
İsveç ile Finlandiya'nın üyeliklerinin gündeme gelmesi ve Türkiye'nin çekincelerinin ortaya konmasıyla birlikte İttifak ülkelerinden gelen baskının son onayla hafiflemesi bekleniyor.
Ülgen, Türkiye üzerindeki diplomatik baskının bir ölçüde de olsa azalacağı görüşünde ve bunu "Çünkü Türkiye kategorik olarak NATO genişlemesine karşı olmadığını böylelikle göstermiş oldu" sözüyle aktarıyor.
Rusya ile sınırdaş olan Finlandiya'nın üyeliği NATO için kritik görülürken Baltık Denizi'ndeki etkinlik açısından da İsveç'in konumu önemli.
Türkiye'nin Eski NATO Daimî Temsilcisi Emekli Büyükelçi Fatih Ceylan, İsveç'in katılımıyla Baltık Denizi'nin bir çeşit "NATO Denizi" gibi olacağına işaret ederek Temmuz ayındaki NATO zirvesi öncesinde Türkiye'deki seçimlerin de sonuçlarının belli olmasıyla İsveç'in durumunun da netleşebileceğini kaydediyor. Ceylan şunları söylüyor:
"Seçimler geliyor. Sonrasında cumhurbaşkanlığı ve parlamentoda nasıl bir tablo ortaya çıkacağını göreceğiz. Ama zirve öncesinde bir şekilde İsveç'in durumunun da bir hal yoluna gireceğini düşünüyorum. Eğer olmazsa o zaman biz yine ittifakı karşımıza alacak bir kulvara girmiş oluruz."
Finlandiya'nın üyeliğinin önemi
Finlandiya'nın Rusya ile 1340 kilometrelik sınırı bulunuyor. Bu iki ülke arasında Finlandiya'nın aslında daha kritik bir konumda olduğunu düşünen Ülgen, "Çünkü Rusya'yla sınırı olan Finlandiya. Onun için Finlandiya'nın üye olması her halükârda NATO genişlemesinin önemli bir parçası" diyor.
Sürecin başında iki ülkenin birlikte üye olmasının değerlendirildiğini hatırlatan Ülgen, sonraki politika değişikliğini şöyle anlatıyor:
"Burada asıl değişikliği yaratan İsveç ve Finlandiya arasındaki anlayış. Yani ilk başta bu iki ülke 'biz beraber gireriz' anlayışından hareket ediyordu. Fakat Türkiye'nin pozisyonu nedeniyle de en nihayetinde kendi aralarında önce Finlandiya'nın girmesini düşündüler. Çünkü burada daha kritik konumda olan ülke Rusya'yla sınırı olması nedeniyle Finlandiya."
Son onayın ardından denge politikası yürüten Türkiye'ye Rusya'nın bakışının değişip değişmeyeceği sorusunu ise Ülgen, "Rusya'nın da Türkiye'den kalıcı beklentisi yoktu NATO genişlemesini tamamen bloke etmesi yönünde. Türkiye de öyle bir mesaj vermemişti zaten" yanıtını veriyor.
Bu durumda Finlandiya'nın İttifak'a katılması Rusya'nın NATO ile olan sınır uzunluğu artmış olacak.
Emekli Büyükelçi Fatih Ceylan, "Bu üyelik, Rusya'nın askeri tertiplenmesini yani askeri düzenini bir şekilde yeniden bu şarta göre uyarlamasını gerektiriyor. Dolayısıyla Rusya üzerindeki baskı da artacak" diyor.
İttifak'a Finlandiya'nın katılımıyla sınırda hemen bir hareketlenme beklememek gerektiğini, önce katılım sürecinin tamamlanmasının ve gerekli hazırlıkların yapılması gerektiğini vurgulayan Ceylan, Temmuz ayında Litvanya'da yapılacak NATO zirvesinin önemli olacağını belirtiyor.