Doğal gaz krizi: Türkiye kışa hazır mı?

Rusya'nın doğal gazı Avrupa'ya karşı bir silah olarak kullanma ihtimali başta Almanya olmak üzere tüm Avrupa ülkelerini kış öncesinde tedirgin ediyor. Ülkeler kış için yeni planlar geliştirmeye çalışsa da Rusya'ya doğal gaz konusunda olan yüksek bağımlılık bu konuda önemli bir dezavantaj oluşturuyor.

Peki Türkiye'nin de Avrupa gibi bir korkuya kapılması gerekiyor mu?

Uzmanlar, Türkiye'nin doğal gazda bu kış ciddi bir sıkıntı yaşamasını beklemiyor. Ancak Avrupa'nın sıvılaştırılmış doğal gaz LNG'ye talebinin artması ve döviz zorluğu ile ilgili yaşanabilecek sıkıntılar Türkiye için enerjide bazı riskleri barındırıyor.

"Devam eden kontratlar önemli avantaj"

Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) Eski Genel Müdürü Gökhan Yardım'a göre Türkiye önümüzdeki dönemlerde arz tarafında çok ciddi bir sıkıntı yaşamayacak. Bu konuda Avrupa'nın sıkıntı içine düştüğünü belirten Yardım, Türkiye'nin devam eden enerji kontratlarının en önemli avantajı olduğunu belirtiyor. Yardım, Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşta Türkiye'nin kendini konumlandırdığı alana dikkat çekiyor ve daha önce Türkiye'nin Avrupa tarafından Rusya'ya uygulanan ambargolara taraf olmadığını,savaşan iki ülke arasında daha orta bir noktada bulunduğu için Rusya tarafından bir "enerji sopasına" maruz kalmayacağını anlatıyor.

GazDay Enerji Genel Müdürü Mehmet Doğan da bu konuda Avrupa'yı, özellikle de Almanya'yı, kötü günlerin beklediğini ancak Türkiye'nin ise Avrupa'ya göre çok daha rahat olacağı kanısında. Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşta Türkiye'nin politik olarak kendini daha tarafsız bir alanda konumlandırdığı için Rusya ile bir sıkıntı yaşamasının pek olası olmadığını dile getiren Doğan, "Türkiye'nin bu konuda devam eden anlaşmaları var. Rusya'dan, Azerbaycan'dan ve İran'dan gaz alıyoruz. Kışın doğal gaz piyasasında zorluklar olacak, Türkiye de bundan kısmen etkilenecek ancak Türkiye, Avrupa'ya kıyasla çok daha rahat" değerlendirmesinde bulunuyor.

DW Türkçe'ye bilgi veren Enerji Bakanlığı kaynakları da hükümetin enerji piyasasındaki tüm gelişmeleri yakından izlediğini, Türkiye'nin bu kış için endişeli olmadığını aktardı. Özellikle Türkiye'nin devam eden uzun dönemli doğal gaz kontratlarına dikkat çeken kaynaklar, Rusya ve Azerbaycan ile yenilenen kontratların büyük bir avantaj olduğunu belirtti. Ayrıca Türkiye'nin son dönemde LNG, yani sıvılaştırılmış doğal gaza olan ilgisinin de yükseldiğine dikkat çeken Enerji Bakanlığı yetkilileri, "O tarafta da çeşitli alternatifler üzerinde çalışılıyor. İran tarafında da bu yıl bir sıkıntı olacağını zannetmiyoruz. Bu konuda tüm senaryolar değerlendiriliyor ve önlemler ona göre alınıyor. Türkiye, Avrupa'ya göre çok daha rahat" ifadelerini kullandı.

Döviz zorluğu ve yeni savaş alanı LNG

Ancak Gökhan Yardım, Türkiye'yi doğal gaz tedariki konusunda bir sıkıntı beklemese de döviz ihtiyacına bir parantez açmak gerektiğine vurgu yapıyor. Yardım, Türkiye'nin 900 seviyesini gören CDS primlerinin (Credit Default Swap) ve diğer kötü ekonomik göstergelerinin dövize erişimi güçleştirebileceğini ve bu durumun da yükselen enerji ödemelerinde bir zorluğa neden olabileceğini söylüyor.

Türkiye açısından diğer bir riski de LNG oluşturuyor. Başta Almanya olmak üzere tüm AB ülkeleri Rusya ile yaşanan kriz sonrasında boru hatlarına olan bağımlılığı azaltıp yönünü LNG'ye çevirdi. GazDay Enerji Genel Müdürü Mehmet Doğan'a göre bu kış LNG'yi bulmak da bulunan LNG'yi satın almak da çok zor olacak. Şu ana kadar Uzakdoğu'daki düşük talep nedeniyle Avrupa'nın LNG temininde çok fazla güçlük çekmediğini anlatan Doğan, "Ancak kışın işler değişecek. Rusya'nın da LNG pazarında güçlü bir oyuncu olduğunu hatırlatalım. Avrupa'nın yüksek LNG talebi de bunu çok etkileyecek" diyor.

Mehmet Doğan, Türkiye'nin de LNG konusunda kısmen sıkıntı yaşayabileceğine vurgu yapıyor. Bu noktada özellikle kışın talebin yoğun olduğu günlerde soğuk seyreden ardışık günlerinin sayısının, depolardaki gaz durumunun ve barajlardaki suyun belirleyici olacağını söyleyen Doğan, "Bu noktada da Avrupa gibi bir olası senaryoyu Türkiye için konuşmak doğru olmaz. Türkiye'nin de talebin yüksek olduğu günlerde bir sıkıntı yaşama ihtimali var ama burada talep bir şekilde yönetilebilir. Belki bir miktar sanayide gaz kısıntısına gidilebilir. Belki elektrik kesintileri gezdirilerek bir rahatlama sağlanabilir. Çünkü LNG fiyatları çok artacağı için o kargoya çok yüksek bir bedel ödemek yerine içeride bir iki günlük önlemler alınabilir" diyor.

BOTAŞ eski Genel Müdürü Gökhan Yardım ise bu noktada kış aylarında eldeki dövizin ve ödeme gücünün de oldukça önemli olduğunu hatırlatıyor. Yardım, yeterli döviz olduktan sonra LNG'nin bir şekilde temin edileceğini aktarıyor.

EPDK verilerine göre 2021'de Türkiye uzun dönemli ve spot olarak toplam 14,1 milyar metreküp LGN ithalatı gerçekleştirdi. Bunun 7,2 milyon metreküplük bölümü Cezayir ve Nijerya'dan uzun dönemli olarak sağlandı. Türkiye 2021 yılında spot piyasadan ise 6.8 milyar metreküplük LNG ithalatı gerçekleştirdi. Spot piyasadan yapılan LNG ithalatının ülkelere göre dağılımı ise şöyle oldu: ABD yüzde 69, Mısır yüzde 20, Katar yüzde 4, Nijerya yüzde 3, Trinidad ve Tobago yüzde 3 ve İspanya ise yüzde 1.

Peki Türkiye ne kadar doğal gaz tüketiyor?

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun (EPDK) 2021 yılı sektör raporuna göre Türkiye, geçtiğimiz yıl 58,7 milyar metreküplük doğal gaz tüketti. 2020'de 48,1 milyar metreküplük doğal gaz tüketen Türkiye, böylece 2021'e göre tüketimini yüzde 22 yükseltmiş oldu.

EPDK raporuna göre Türkiye 2021 yılının tamamında ithal ettiği doğal gazın yüzde 75,97'si boru hatları ile yapılırken yüzde 24,03'ü ise LNG ile gerçekleştirildi. Ayrıca 2021 yılında gerçekleştirilen doğal gaz ithalatının yüzde 86,87'si uzun dönemli ithalat lisansı kapsamında yapılırken yüzde 13,13'lük kısım spot olarak gerçekleşti.

Bu noktada uzun dönemli anlaşmaların güncel fiyat dalgalanmalarından etkilenmediğini, spot piyasadan alınan gazın ise genellikle daha pahalı olduğunu hatırlatmakta fayda var.

Türkiye 2021'de ithal ettiği doğal gazın yüzde 44,87'sini Rusya'dan, yüzde 16,07'sini İran'dan, yüzde 13,6'sını Azerbaycan'dan, yüzde 10,20'sini Cezayir'den yüzde 2,13'ünü Nijerya'dan ve kalan kısmı ise diğer ülkelerden sağlanıyor.

Rusya, 2010'da Türkiye'nin toplam doğal gaz ihtiyacının yüzde 46,2'sini, 2011'de yüzde 57,9'unu, 2012'de yüzde 57,7'sini, 2013'te yüzde 57,9'unu, 2014'te yüzde 54,8'ini, 2015'te yüzde 55,3'ünü, 2016'da yüzde 52,9'unu, 2017'de yüzde 51,9'unu, 2018'de yüzde 47'sini, 2019'da yüzde 33,6'sını 2020'de yüzde 33,59'unu 2021'de ise yüzde 44,87'sini karşıladı.

Doğal gaz depoları ne durumda?

Şu anda Türkiye'nin doğal gaz depolarının doluluk oranının yüzde 62'nin üzerine çıktığını söyleyen Gökhan Yardım, bu oranın çoğu Avrupa ülkesinden iyi olduğunu ve bunun önemli bir avantaj anlamına geldiğini anlattı.

Türkiye'nin geçen kış yaşanan İran kesintisinden önemli bir ders çıkardığını dile getiren Mehmet Doğan da depolardaki doluluk oranının iyi seviyelerde olduğunu söyledi. Doğan, depolardaki doluluk oranının yanında kış aylarında barajlardaki su seviyesinin yüksek şekilde girilmesinin de avantajlar arasında olduğunu ekledi.

Geçtiğimiz kış İran tarafından sağlanan doğal gazda kesinti yaşanması üzerine zora düşen Türkiye, önce depolarında gazı kullanmış ardından acil görüşmelerle İran'ın transfer sorununu halledip gazın sorunsuz şekilde göndermesini sağlamıştı.

Öte yandan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi başkanlığında, Türkiye-İran Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi'nin Tahran'da yapılan 7'nci toplantısında iki ülke arasındaki doğal gaz anlaşması da gündeme geldi. Görüşme sonrası düzenlenen basın toplantısında konuşan İran Cumhurbaşkanı Reisi, "İki ülke arasında doğal gaz ihracatı ile ilgili bulunan 25 yıllık anlaşmanın süresinin uzatılması konusunda anlaştık" açıklamasını yaptı.

Doğal gazda sübvansiyon sürer mi?

BOTAŞ verilerine göre Avrupa'da 1000 Sm3 doğal gazın fiyatı Aralık 2020'de 210 dolar iken bu Aralık 2021'de 1300 doların üzerine çıktı. Temmuz ayında ise Avrupa'da 1000 Sm3 doğal gazın toptan satış fiyatı 1035 dolar seviyesinde.

Bu noktada Gökhan Yardım, sanayide ve elektrik üretiminde kullanılan doğal gaza az da olsa yeni zamların kış öncesinde uygulanabileceğine dikkat çekiyor. Yardım, konutlarda uygulanan sübvansiyonun ise bu kış ayında da güçlü şekilde devam edeceğini ve konutlardaki zammın daha düşük tutulacağını belirtiyor.

Türkiye, ithal ettiği doğal gazı konutlara yaklaşık yüzde 70 daha ucuza satıyor. Bu oran dönem dönem değişiklikler gösterebiliyor. Türkiye'nin geçtiğimiz yıl özellikle konutlarda çok ağır bir sübvansiyon uyguladığını hatırlatan Mehmet Doğan, bu sübvansiyonun yaklaşan seçim öncesinde devam ettirileceğini tahmin ediyor.

DW Türkçe'ye bilgi veren Enerji Bakanlığı kaynakları da bu kış aylarında doğal gazda konutlara uygulanan sübvansiyonun devam etmesi için tüm sınırların zorlanacağını aktardı.