Beş soruda NATO, Türkiye ve Erdoğan

1. NATO Türkiye'deki gelişmelere nasıl tepki gösterdi?

ABD, Türkiye ile en büyük NATO ülkesi ve diğer NATO müttefikleri arasındaki çatlağın büyümesini önlemek amacıyla Genelkurmay Başkanı'nı Ankara'ya gönderdi. ABD Genelkurmay Başkanı Joseph Dunford, darbe girişimini kınadı ve Türk demokrasisini desteklemeyi sürdüreceklerini söyledi.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, darbe girişiminden iki gün sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a telefonla aynı şeyi söylemişti. Stoltenberg aynı zamanda Türkiye'nin demokratik nizamına, hukuk devleti ilkelerine ve insan haklarına saygılı olması gerektiğini de dile getirmişti.

Türkiye'nin bu tür çekimser dayanışma mesajlarından memnun olmadığı anlaşılıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan darbe girişiminden sonra yüksek düzey politikacıların Türkiye'yi ziyaret etmemiş olmasını eleştirdi. NATO ise Türk ordusunun darbecilerden ‘temizlenmesini' henüz yorumlamadı. Brüksel'den yapılan açıklamada, müttefiklerin NATO'nun komuta kademelerindeki subaylarını değiştirmeye hakkı olduğunu duyurdu.

2. NATO'ya sadece demokratik ülkeler mi katılabilir?

NATO antlaşmasında ittifakın demokrasinin değer ve temel kurallarına bağlı olduğu yazılıdır. Soğuk Savaş yıllarında Kuzey Atlantik İttifakı bu kuralara pek aldırmamıştı. NATO'nun kurucu üyelerinden Portekiz 1949 yılında diktatörlükle yönetilmekteydi. NATO üyesi Türkiye ve Yunanistan NATO tarihi boyunca darbelere sahne olmuş ve askeri cunta tarafından yönetilmişti.

Soğuk Savaş'ın sona erdiği 1990'lı yıllardan bu yana NATO'nun siyasi değerler topluluğu olduğuna daha fazla vurgu yapılıyor. Öncelikle yeni müttefiklerin demokratik hukuk devleti olmasına büyük önem veriliyordu. Ancak NATO bünyesindeki siyasi bütünlüğün Avrupa Birliği'ndeki kadar güçlü olduğu söylenemez. Türkiye ile Yunanistan arasında Kıbrıs ihtilafından kaynaklanan güvensizlik sürüyor. 1975 Kıbrıs barış harekâtının ardından ABD müttefiki Türkiye'ye silah ambargosu uygulamıştı.

3. Türkiye NATO için ne kadar önemli?

Adana yakınlarındaki İncirlik hava üssünde 2 bin dolayında Amerikan askeri görev yapıyor. İncirlik, Suriye ve Irak'taki IŞİD mevzilerinin bombalanmasında ana üs olarak kullanılıyor. İncirlik, Ortadoğu'daki savaşlarda ve Afganistan harekatında da önemli rol oynamıştı. Üste 250 Alman askeri ve keşif uçuşlarına katılan Tornadolar da bulunuyor.

İncirlik, NATO'ya ait bir üs değil. Büyük çaplı kara harekâtlarının koordine edildiği beş ana NATO karargâhından (LANDCOM) biri İzmir'de bulunuyor. LANDCOM Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanı'na bağlı olarak görev yapıyor. Amerikan Hava Kuvvetlerinin önemli bir havaalanı da İzmir'de faaliyet gösteriyor.

NATO tarafından kullanılabilen Türkiye'deki tesislerin sayısı 20'yi buluyor. Türk Silahlı Kuvvetleri, NATO'nun ABD'den sonraki en büyük ordusuna sahip. Türkiye ittifakın Afganistan, Balkanlar, Suriye ve Libya'daki bütün operasyonlarına katıldı. İttifakın Avrupa füzesavar sistemi de kısa süre önce Türkiye'de kuruldu.

Askeri uzmanlar ittifakın güneydoğu kanadında yer alan Türkiye'nin Ortadoğu ve Karadeniz gibi kriz bölgeleri açısından büyük jeostratejik önemi haiz bir müttefik olduğunu belirtiyorlar. Eski NATO Askeri Komitesi Başkanı emekli Alman Generali Harald Kujat ise Türkiye'nin kendini her zaman yüzde yüz güvenilecek bir müttefik olarak göstermediğini ve IŞİD ile mücadelenin başlarında ‘şüphe' uyandırdığını söylüyor.

4. İncirlik anlaşmazlık konusu olur mu?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD'den darbe girişiminden sorumlu tuttuğu Fethullah Gülen'in iade edilmesini istiyor. ABD delil gösterildiği takdirde hukuki işlem yapılacağını duyurdu. 17 yıldır ABD'de yaşayan Gülen darbecilik suçlamasını reddediyor.

Türkiye, İncirlik'in IŞİD ile mücadelede kullanılması için iki yıl önce ABD'ye izin verdi. Gülen'in iadesi ile ilgili çekişmede bu izni koz olarak kullanabilir. ABD'nin Suriye'deki Kürt gruplarını desteklemesi de Türkiye'de tepkiyle karşılanıyor. Türkiye, Suriye'de IŞİD'le savaşan Kürtleri terörist olarak görüyor.

Türkiye'nin NATO'lu müttefiki Almanya ile arası da limoni. Alman Meclisi'nin 1915 Ermeni olaylarına soykırım nitelendirmesini yapması Türkiye'de bir saldırı olarak karşılanmıştı. Alman milletvekillerinin İncirlik'teki Alman birliğini ziyaret etmelerine izin verilmemesi, birliklerin Türkiye'den çekilmesine neden olabilir.

5. NATO, Türkiye'yi zorlayabilir ya da ihraç edebilir mi?

NATO antlaşmasında ittifaktan ayrılma, cezalandırma ya da ihraç gibi kurallar yer almıyor. Antlaşmaya göre sadece müttefik bir ülke kendi isteğiyle NATO'dan çıkabilir. Brüksel'deki NATO merkezinin yalnızca, hukuk devleti kurallarının uygulanması ve OHAL'ın istismar edilmemesi için Türkiye'ye siyasi baskı yapma imkanı bulunuyor.

Eski NATO Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanı James Stavridis, darbe girişimi nedeniyle Türk ordusunun NATO bünyesindeki önem ve kapasitesinin azalacağı görüşünde. Emekli Oramiral, Foreign Policy adlı internet sitesi için kaleme aldığı makalede, ‘darbe girişiminden sonra dikkatlerin ordu bünyesindeki sorunlara, soruşturmalara ve sadakat sınavlarına' çevrileceğini dile getirdi.

James Stavridis, silahlı kuvvetlerin devlet içindeki konumunu koruma mücadelesi vereceğini belirterek ‘bu nedenle Türk ordusunun harekât kabiliyetinin zayıflayacağını ve İncirlik'teki faaliyetler kısmen sürdürülebiliyor olsa da, çeşitli düzeylerdeki

NATO ve ABD ile Türkiye arasındaki işbirliği kanallarının tıkandığını' da ifade etti.

© Deutsche Welle Türkçe

Bernd Riegert