Aradığınız özgürlük sayfası bulunamadı!

Türkiye'de internet kullanıcıları, tüm dünyada milyonlarca kişinin başucu bilgi kaynağı Wikipedia'ya 2,5 yıldır ulaşamıyor ve bilgi çağında bilgi edinme özgürlüğünden mahrum kalıyordu. Wikipedia'nın sadece Türkçe edisyonuna değil, diğer dillerdeki yayınlarına da Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliğinin kararı nedeniyle erişemeyen kullanıcıların Wikipedia yasağı nihayet son buldu. Ancak bu, Türkiye'de artık bilgiye ya da habere özgürce ulaşılabileceği anlamına gelmiyor. Ve hatta erişim engeli olan sitelerin sayısındaki artış, bu özgürlüğü daha da kısıtlayacak gibi görünüyor.

Rakamlar da bu eğilimi açık bir şekilde ortaya koyuyor. İfade Özgürlüğü Derneği'nin Engelli Web Raporu'nda yer alan 2018 yılı verilerine göre Türkiye'de erişim engeli getirilen internet sitelerinin sayısı en az 245 bin 825 idi. Ancak engelli sitelerin sayısının arttığına dikkat çeken ve bu raporu hazırlayan uzmanlardan biri olan Prof. Dr. Yaman Akdeniz, "Birleşmiş Milletler 2020 Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması kapsamında Ocak ayı içinde Türkiye değerlendirilecek. Bunun için de güncel, daha kısa bir rapor yayınladık ve bu raporda da 300 bine yakın sitenin engelli olduğunu söyledik. Bu rakam aslında 2019 sonu itibarıyla 300 bini de aşacak gibi görünüyor" diyor.

Yargı üzerindeki siyaset gölgesi

Wikipedia da dahil Türkiye'deki birçok internet sitesi 5651 sayılı "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlan Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkındaki Kanun"un 8/A maddesi gerekçe gösterilerek kapatılıyor. Bu maddenin içeriği ise milli güvenlik ve kamu düzeninin bozulmasına ilişkin suçları kapsıyor. Ancak bu maddedeki suçun oluşup oluşmadığı veya alınan kararlarla ifade ya da bilgi edinme özgürlüğünün ihlal edilip edilmediği ise tartışmaya açık. Nitekim Wikipedia dışında erişim engeli konulan çok sayıda haber sitesi bu madde yüzünden varlık mücadelesi veriyor. İfade özgürlüğü savunucusu Prof. Dr. Yaman Akdeniz, "Biz hep Wikipedia'yı konuşuyoruz ama, Wikipedia'nın erişimi engellemeye dayanak olan 8/A maddesi, işleyişte milli güvenlik, kamu düzeninin korunması için kullanılan bu madde dayanak gösterilerek çok sayıda muhalif ve özellikle de Kürt haber siteleri erişime engelleniyor. Ve işin bu tarafı çok da fazla konuşulmuyor" diyor.

Bu madde üzerinden erişime engel kararı aldırmak ise hukuki açıdan zor değil. Yargı üzerindeki siyaset gölgesine işaret eden Akdeniz, "Wikipedia'nın engellenmesini kim talep etti diye baktığınızda, talebin Başbakanlıktan (dönemin) geldiğini görüyorsunuz. Çünkü 8/A maddesi buna izin veriyor. Ve son seçimler sonrası Başbakanlık kapatılana kadar tüm talepler neredeyse hep Başbakanlıktan geldi. 24 Haziran 2018 seçimleri sonrasında da talepler Cumhurbaşkanlığından gönderiliyor" diyor ve ekliyor: "Dolayısıya 8/A maddesi işleyişi içinde siyasetin de olduğunu unutmamak gerekiyor."

Dev bir sansür mekanizması

Online alandaki sansürü takip eden, raporlayan ve bu alanda çeşitli etkinlikler düzenleyen Susma Platformu'nun gözlemleri de Yaman Akdeniz'e paralel. Özellikle OHAL'den bu yana online alana ve özellikle de haber sitelerine yönelik ağır baskının olduğunu belirten Susma Platformu Editörü Kültigin Kağan Akbulut, Wikipedia'nın erişime engellenmesinin Türkiye'de sembolik bir önemi olduğunu vurguluyor.

Bağımsız gazetelerin Wikipedia gibi erişim engeli davalarıyla uğraşacak yeterli kaynağı olmadığını ifade eden Akbulut, "O nedenle ticari itibar gibi sebeplerle yapılan erişim engelleri aslında dev bir sansür mekanizmasına dönüşüyor. Wikipedia açılsa dahi sansürün halen güçlü bir şekilde var olduğunu unutmamamız ve mücadelemizi sürdürmemiz gerek" şeklinde sürdürüyor sözlerini.  

"Bütün kamuoyu cezalandırıldı"

Türkiye Gazeteciler Sendikası'nın son verilerine göre Türkiye'de tutuklu gazeteci ve medya çalışanı sayısı 91 ve Türkiye'de medyanın yüzde 90'dan fazla bir bölümü de siyasi iktidarın etkisi altında. Dolayısıyla sadece haber alma ve bilgi edinme özgürlüğü ihlal edilmiyor, aynı zamanda haber verme özgürlüğü de kişilik hakları ihlal edilerek hapsediliyor.

Tutuklu gazeteciler için mücadele eden isimlerden biri olan Sınır Tanımıyan Gazeteciler Türkiye Temsilcisi Erol Önderoğlu, aynı zamanda internet kullanıcılarının da cezalandırıldığına işaret ederek "'Artık site kapatmayacağız, sadece haberi sansürleyeceğiz' yaklaşımı bu otoriter idare anlayışıyla hiçbir özgürlükçü açılım getiremez. Sonuçta yetkililer, suçladıkları birkaç sayfa yüzünden bütün bir kamuoyunu yaklaşık 1000 gün süreyle Wikipedia’dan mahrum bıraktı, cezalandırdı” değerlendirmesini yapıyor.

"Susturmak ve yıldırmak üzere dizayn edilmiş sistem"

İnternet hukuku uzmanı Prof. Yaman Akdeniz, Wikipedia gibi kaynağı olmayan haber sitelerinin, hukuki sonuç alamadıkları zaman alan adı değiştirmek zorunda kaldığını, ancak daha sonra değiştirilen adreslerin de yine kapatıldığını aktarıyor. Artık şimdi topyekün engelleme değil, URL üzerinden haber bazlı engellemelerin yapıldığını kaydeden Akdeniz, hakimliklerin her sene 12 – 13 bin erişimi engelleme kararı aldığına işaret ediyor.

Akdeniz, susturmak ve yıldırmak üzere dizayn edilmiş bu sistemde ifade özgürlüğü savunucuları ya da insan hakları savunucuları olarak sadece buzdağının tepesiyle mücadele etmek zorunda kaldıklarını da sözlerine ekliyor. Zira baskılar artarak devam ediyor. Wikipedia kararı ile sevinilecek bir durum olmadığını söyleyen Yaman Akdeniz pek umutlu değil: "Bugün Wikipedia kararı yayımlandı, yarın Twitter da erişime engellenebilir. Wikipedia da tekrar başka bir içerikten dolayı topyekün engellenebilir. Türkiye'de  hiçbir şey değişmemiş oluyor bu kararla birlikte."

Hülya Schenk

© Deutsche Welle Türkçe