AKP iktidarı döneminde kültür belediyeciliği

İstanbul’da belediyelerin kültür sanat etkinlikleri son yıllarda ön plana çıkan alanlardan biri. 17 yıldır iktidarda olan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin yönettiği İstanbul belediyelerinin kültür alanında işbirliği yaptığı kurumların başında İnsan Hak ve Hürriyetleri (İHH) İnsani Yardım Vakfı, Ensar Vakfı, Türkiye Gençlik ve Eğitime Hizmet Vakfı (TÜRGEV), Türkiye Gençlik Vakfı (TÜGVA) ve İlim Yayma Cemiyeti geliyor.

"Mehmet Akif Ersoy" ve "Necmettin Erbakan", açılan kültür merkezlerinde en çok kullanılan iki isim olarak öne çıkıyor. Ramazan ayı etkinliklerinin yanı sıra, şair Necip Fazıl Kısakürek, Kudüs, Hocalı Katliamı, Kutlu Doğum Haftası, 15 Temmuz darbe girişimi etkinliklerde göze çarpan ortak temalar.

"2000’lere dek sol, seküler-laik tonlara sahip, kompleks kültürel üretimler vardı. Muhafazakârlığın 2000 sonrası dönem boyunca deneyimlediği kesintisiz iktidar, dikkatlerin hızla kültüre yönelmesini sağladı. İktidarın kontrolündeki belediyeler makro düzeyde gelişen arayışların önemli bir cephesini oluşturuyor" diyen Dr. İrfan Özet örneğin, muhafazakâr belediyelerin Necip Fazıl ilgisinin tesadüfi olmadığı görüşünde.

Fatih-Başakşehir: Muhafazakâr Mahallede İktidar ve Dönüşen Habitus kitabının yazarı Özet, "O bir semboldü. Özellikle de Kemalist modernliğe karşı, muhafazakârlığın varoluşsal kaygılarını, arayışlarını sembolize ediyor" diye konuşuyor.

Kültür A.Ş.: Ulusal politikalara uygun bilgi üretimi

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve kültür dendiğinde akla ilk olarak, Kültür A.Ş. geliyor. İBB bünyesinde kültür sanat hizmetleri sunmak için 1989’da kurulan şirketin genel müdürü Kemal Kaptaner, Aralık ayında yaptığı bir konuşmada, "Ulusal politikalara uygun bilgi üretimine katkıda bulunuyoruz" demişti.

"Fetih Ruhu, Fatih ve Gençlik Kompozisyon Yarışması", "Hocalı: Asrın Soykırımı", "20. Yılında Finans ve Diplomasi Merkezi Astana Konferansı", "II. Uluslararası Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Kongresi", Sultan II. Abdülhamid’in vefatının 100. yıldönümü vesilesiyle anma etkinlikleri, İBB’nin son dönemde yaptığı etkinlikler arasında yer alıyor. 

İlçe belediyelerinin etkinlikleri neler?

"Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu", "Sevdirerek Din Eğitimi", şehitlik kavramından bahsedilen "Şüheda’nın İzinde", Ensar Vakfı ile ortaklaşa düzenlenen "İdeal Öğrenci" de, Sultanbeyli Belediyesi etkinlikleri arasında yer alıyor. Belediyenin sitesinde, Katı Atık Aktarma Merkezi’nde "Temizlikte Farkındalık Oluşturma" adlı etkinlikte 9‘uncu sınıf öğrencilerine konuşan Sultanbeyli Belediye Başkanı Hüseyin Keskin’in, "Küresel güçlerin taşeronları olan terör örgütleriyle mücadele ediyoruz. Ülkemiz bir savaşın içerisinde" sözleri dikkat çekiyor.

"Kadınlara Özel Mukabele (Kur'an okuması) Programı", "Yeni Küresel Düzende Oyun Kurucu Türkiye", "Peygamberimizin Aile Eğitim Metodu", "Sultan 2. Abdülhamit Han Dönemi Dış Politika Stratejisi Yarışması", "Uluslararası İslam Ülkeleri ve Toplumları’nda Aile Sempozyumu" ise Sancaktepe Belediyesi’nin düzenlediği etkinliklerden bazıları…

"Evliliğini kurtaran kadınlar oluyor"

4-8 yaş arası çocuklara orucu sevdirmek için "Tekne Orucu İftar Programı", "Esma-i Hüsna (Allah’ın Güzel İsimleri) Sırları", "Osmanlı’nın Unutulan Zaferi: Kut’ül Amare", "Eyüpsultan’dan Kudüs’e Dua Köprüsü" ile kadınlar için "Akıl ve Zeka Oyunları Atölyesi" ve "Mizaçları Tanıma Atölyesi", Eyüpsultan Belediyesi tarafından düzenlenen etkinliklerden.

Kadınlar için düzenlenen akıl oyunları atölyesi hakkında belediye sitesinde, "Kadınların hem hafızalarını geliştiriyor hem de doğaçlama gelişen sorunlara karşı çözüm üretme alışkanlığı kazandırıyor"; "Mizaçları Tanıma Atölyesi" içinse, "Boşanma aşamasına gelip eğitim sonunda evliliğini kurtaran kadınlar oluyor" deniyor. Belediye yetkilileri, kadınların atölyelerden memnun olduğunu söylüyor.

Etkinlik takvimi nasıl oluşturuluyor?

DW Türkçe’ye bilgi veren Sancaktepe Belediyesi yetkilileri, "Kutlu Doğum Haftası" ile "Tasavvuf Sohbetleri" etkinliklerinin yanı sıra, çocuk tiyatroları ile üniversite hazırlık kurslarına yoğun ilgi gösterildiğini söylüyor.

Eyüpsultan Belediyesi yetkilisi, hem ihtiyaca hem de anket yaparak halkın talebine göre etkinlik takvimi oluşturduklarını dile getirerek, "Ancak bir alanda boşluk varsa halk talep etmese de düzenlenebiliyor. Mesela, karikatür okulu" diyor. Eyüpsultan Belediyesi, son iki senedir "Dünya 5’ten Büyüktür" temalı karikatür yarışması düzenliyor. İlham kaynağı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesi olması sebebiyle defalarca sarf ettiği, "Dünya beşten büyüktür" sözü.

Belediyeler: Ne kadar harcandığını söylemek zor

Kültür sanat etkinliklerine ayrılan bütçenin ne kadar olduğu sorusunun yanıtını bulmak oldukça güç. DW Türkçe’ye bilgi veren Eyüpsultan ve Bağcılar Belediyesi yetkilileri net bir rakam vermenin mümkün olmadığını belirtiyor.

Çünkü kültür müdürlüğünün yanı sıra belediye bünyesindeki başka müdürlükler de kültür sanat etkinlikleri yapıyor. Dolayısıyla bütçeden kültürel etkinliklere ne kadar ayrıldığına dair verilecek oranın gerçeği yansıtmayacağı belirtiliyor. Sultanbeyli ve Sancaktepe belediyeleri ise bilgi talebimize geri dönüş yapmadı.

Eski İBB Başkanı Mevlüt Uysal’ın 2018 yılındaki açıklamasına göre belediye iştirakleriyle 2018 yılı bütçesi yaklaşık 42 milyar 600 milyon lirayı bulan İBB’de kültür sanat etkinliklerine 200 milyon lira ayrıldı.

İBB faaliyet raporlarında, Kültür A.Ş.’nin 2011 yılında 116 milyon TL olan gelirinin 2018’de 637 milyon liraya ulaştığı görülüyor. İBB Meclisi’nin önceki dönem üyesi CHP’li Tonguç Çoban, Kültür A.Ş. bütçesinin denetimi konusunda şeffaf olunmadığını savunuyor. "İBB şirketleri nerelere harcama yapılıyor, kime iş veriyor, kiminle iş yapıyor konuları gizli kapaklı. İktidarın menfaatine göre düzenlediği bir alan. Büyük ölçüde kamu kaynağı kullanmalarına rağmen ayrıntılı veriler paylaşılmıyor" diyor.

Sayıştay: Kültür A.Ş. mevzuata aykırı davrandı

CHP’li Çoban, Kültür A.Ş.’ye ilişkin denetim raporları hakkında da bilgi verilmediğini iddia ediyor. "Bize ‘Sayıştay zaten denetliyor’ diyorlar. Ama Sayıştay’ın yaptığı denetime ilişkin de bilgi paylaşımı olmuyor. Adeta gizli ödenek gibi kullanılan bir alan, oysa şeffaf olması lazım" diye ekliyor. Kültür A.Ş. ise bütçe konusunda talebimize geri dönüş yapmadı. 

Panorama 1453 Tarih Müzesi, Miniatürk Müzesi, Yerebatan Sarnıcı, Topkapı Türk Dünyası ve "İstanbul Kitapçısı" adlı 12 mekânın işletmesi de Kültür A.Ş.’ye ait… Ekim 2018 Sayıştay raporunda Kültür A.Ş’ye devredilen 178 gazete satış büfesinin ve "İ̇stanbul Kitapçısı" şubesi olarak değerlendirilmesi planlanan taşınmazın ihalesiz olarak üçüncü kişilere devredildiği ve Yerebatan Sarnıcı’nın işletme hakkının ihale mevzuatına aykırı bir şekilde kiralandığı tespiti yer alıyor.

SETA: Kültür bütçesinin şeffaflığı kontrol edilmeli

Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’ndan (SETA) Turgay Yerlikaya’nın hazırladığı "Yerel Yönetimlerin Kültür Ajandaları" raporunda, AKP’li Sultanbeyli Belediyesi’nin CHP’li Kartal Belediyesi’den yaklaşık iki katı düşük bütçesi olmasına rağmen kültür sanat alanına ayırdığı payın daha fazla olduğu ifade ediliyor.

Yine AKP’li Kağıthane Belediyesi’nin 2016 yılı dışında CHP’li Şişli Belediyesi’ne oranla kültür ve sosyal işler müdürlüklerine daha fazla kaynak ayırdığı dile getiriliyor. Sonuç bölümünde, "Kültür sanat gündemini tayin eden bütçe ve fon kaynaklarının şeffaflığını kontrol eden birimler oluşturulmalı, niteliği ön plana çıkartacak uygulamalar esas alınmalı" deniliyor.

Burcu Karakaş

© Deutsche Welle Türkçe