Çalık, yasa dışı para akışına katkı mı sağladı?

ABD Hazinesi'ne bağlı istihbarat birimi Mali Suçları Uygulama Ağı’na (Financial Crime Enforcement Network-FinCEN) sunulan Şüpheli Eylem Bildirimi (SAR) raporlarında Çalık Holding’e bağlı Aktif Bank (Aktif Yatırım Bankası) belirgin bir şekilde yer aldı.

ABD merkezli The Bank of New York Mellon (BNY Mellon) ve Bank of America, muhabir banka olarak birlikte çalıştıkları Aktif Bank’a ilişkin dört kez SAR raporu hazırladı.

Muhabir banka, yerel bir bankanın yurt dışında bir ülkede kendi adına işlemlere aracılık edebilmesi için yetkilendirmiş olduğu banka anlamına geliyor. SAR’lar ise bankalar ve finans kurumlarındaki gözlemcilerin endişelerini yansıtıyor.

Şüpheli 91.6 milyon dolar

FinCEN kayıtlarına göre Çalık Holding bünyesindeki Aktif Bank, 6 Haziran 2013 ile 1 Temmuz 2014 arasında BNY Mellon ve Bank of America muhabir hesapları üzerinden toplam 91.6 milyon dolarlık ‘şüpheli' para transferi aktardı. Para transferleri aktarılan şirketler arasında Taliban’a destek olmak ya da İran yaptırımlarını delmekle suçlanan şirketlerin yanı sıra pornografi ve online kumar siteleri de bulunuyor. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak 2013 sonuna dek Çalık Holding CEO’luğu görevini üstleniyordu.

New York merkezli BuzzFeed News tarafından elde edilen ve kâr amacı gütmeyen bir küresel araştırmacı gazetecilik ağı olan Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile paylaşılan FinCEN Files, 88 ülkeden 400'den fazla gazetecinin 16 aylık çalışması sonucu haberleştirildi. FinCEN Files araştırması, ABD Hazinesi’ne bağlı istihbarat birimi FinCEN’e sunulan gizli banka raporlarına, konsorsiyumun elde ettiği destekleyici banka belgelerine ve onlarca röportaja dayanıyor. Araştırma, dünya çapında yolsuzluk ve suçluluğu destekleyen yasa dışı para akışlarına benzersiz, kuşbakışı bir görünüm sağlıyor.

Wirecard, Aktif Bank’ı kullanıyor

BNY Mellon'un Ağustos 2014’te FinCEN’e sunduğu SAR raporuna göre, Aktif Bank'ın Afganistan ve kara para aklama konusunda riskli bilinen diğer bölgelerden offshore şirketlere aracılık ettiği havaleler bulunuyor. Raporda Aktif Bank’ın BNY Mellon'un riskli işlemleri nedeniyle daha önce çalışmayı bıraktığı Alman Wirecard Bank AG’nin de transferlerine aracılık ederek bu transferleri BNY Mellon'a  aktardığı belirtiliyor. Wirecard’ı içeren bu işlemlerin yüksek riskli olarak tanımlanmasının nedeni ise BNY Mellon'un önceki şüpheli eylem bildirimleri ve Wirecard hakkında medyada çıkan olumsuz haberlere dayanıyor. Buna göre Wirecard'ın müşterilerinin önemli bir bölümü pornografi ve online kumar sitelerinden oluşuyor.

Hazırlanan raporun Mayıs 2014’te yapılan bildirimin devamı niteliğinde olduğu söyleniyor. BNY Mellon'un FinCEN'e yaptığı bildirime göre Aktif Bank, 2 Aralık 2013 ile 31 Mart 2014 arasında toplam 52.6 milyon dolarlık şüpheli işlem gerçekleştiriyor. ABD merkezli banka, Aktif Bank’ın 27 Mayıs 2014 ile 1 Temmuz 2014 tarihleri arasında aktardığı toplam 35.4 milyon dolarlık 573 adet para transferini de şüpheli olarak kayıtlara geçiyor. Rapora göre Aktif Bank, toplamda 88.3 milyon doları bulan bu işlemleri beş ay içinde gerçekleştiriyor.

Paranın kaynağı tespit edilemedi

BNY Mellon, Aktif Bank’ın Mayıs-Temmuz 2014 arasında Afgan şirketler için 561 adet şüpheli para transferi yaptığına dikkat çekiyor. Rapora göre bu transferler toplamda 35.3 milyon doları buluyor. BNY Mellon, bu işlemlerin kamuya açık kaynaklardan faaliyet alanı tespit edilemeyen, paravan olduğu tahmin edilen şirketler için gerçekleştirildiğini, paranın kaynağının ve banka işlemlerinin gerçek amacının tespit edilemediğini belirtiyor.

BNY Mellon raporu ayrıca, New Kabul Bank ve Afganistan-Kabil merkezli diğer bankaların Aktif Bank’taki müşteri hesaplarını kullanarak aktardığı transferlerin şüpheli olduğuna dikkat çekiyor. Buna göre Haziran 2014'te toplamda 18 milyon doları bulan 84 para transferi Aktif Bank aracılığıyla nihai olarak New Kabul Bank ya da Kabil merkezli diğer bankalara gidiyor.

Yolsuzluk skandalı ortaya çıkmıştı

Afganistan’ın ilk özel bankası olan Kabul Bank, 2010’da 1 milyar dolarlık yolsuzluk skandalıyla gündeme gelmişti. Banka, hakkında verilen cezalar sonrası kapanma noktasına gelmiş, 2011’de New Kabul Bank olarak yeniden kurulmuştu. Raporda bu işlemlerin şüpheli olarak tespitinin nedenleri, New Kabul Bank'ın yolsuzluk geçmişinin yanı sıra para transferlerini yapan müşterilerin gerçek kimliğinin bilinmemesi ve transferlerin amacının tespit edilememesi olarak açıklanıyor. FinCEN dosyaları, Kabul Bank’a ilişkin yolsuzluk skandalının ortaya çıkmasından yaklaşık üç yıl sonra Aktif Bank’ın bu bankayla çalışmaya devam ettiğini ortaya koydu.

Bank of New York Mellon, Mayıs-Temmuz 2014 arasında ise Wirecard’ın Aktif Bank’taki müşteri hesabı üzerinden yapılan toplamda 110 bin doları bulan 12 para transferini şüpheli olarak kayda geçti. BNY Mellon bu işlemlerin, paravan şirketler için yapıldığına işaret etti.

Wirecard’a yönelik suçlamalar

Mart 2010'da Wirecard 5.7 milyon dolarlık kara parayı akladığı gerekçesiyle incelemeye alınmıştı. FBI, söz konusu paranın emlak ödemeleri için aktarıldığı belirtilse de para transferinin online kumar sitelerinden elde edilen yasa dışı kazançlar olduğunu ortaya çıkarmıştı. BNY Mellon, raporda bahsi geçen para transferi nedeniyle Wirecard'ın müşteri hesabını 31 Temmuz 2009’da kapattığını ifade etti. Ancak FinCEN dosyalarına göre Wirecard, Aktif Bank aracılığıyla BNYM üzerinden para transferlerine devam etti.

Pornografi şirketlerine transfer

Bank of New York Mellon’un FinCEN’e sunduğu bir başka SAR raporuna göre ise Aktif Bank aracılığıyla yapılan ve ‘şüpheli' olarak değerlendirilen para transferlerinin 17.5 milyon doları Aralık 2013’te gerçekleştirildi.

Mart 2014 tarihli bu rapora göre Aktif Bank, Aralık 2013 içerisinde dünyanın en çok ziyaret edilen porno sitelerinden Pornhub ve YouPorn'un sahibi olan Manwin'in de (şimdiki adıyla MindGeek) aralarında olduğu pornografi endüstrisinden bir dizi şirketin ve ayrıca bir bahis platformu şirketinin toplam 3.4 milyon dolarlık para transferini aktardı. Şirketlerin hem alıcı hem de gönderici pozisyonunda olduğu işlemler Wirecard’ın Aktif Bank’taki müşteri hesabı üzerinden gerçekleşti.

İran yaptırımları

Aynı SAR raporunda Aktif Bank’ın Afganistan merkezli çok sayıda şirkete, Afgan bankaların müşteri hesapları üzerinden para transfer ettiği, bu transferlerde adı geçen şirketlerin bazılarının kime ait olduğunun saptanamadığı ya da muhtemelen İran yaptırımlarından kaçınan şirketler olduğu belirtildi.

FinCEN’e bildirilen rapora göre Aktif Bank ayrıca Afganistan merkezli şirketlerden Türkmen petrol ve gaz şirketi Turkmenbashi Oil Processing Complex’e yapılan para transferlerini aktardı. 3-9 Aralık 2013 tarihleri arasında gerçekleşen ve toplamda 1 milyon doları bulan üç adet para transferinin OFAC filtresine takıldığı ve İran yaptırımlarının muhtemel ihlali nedeniyle iptal edildiği belirtildi. BNY Mellon, İran’ın Türkmenbashi petrol ürünlerini satın aldığını ve polipropilen satışına ortak olduklarını belirtti. Banka, bu bilgileri Türkmenistan hükümetinin web sitelerinden aldığını iddia etti.

Bank of America çalışmayı bıraktı

Bank of America ise FinCEN’e sunduğu raporda, Aktif Bank’ın hesap hareketleri üzerine yaptığı inceleme sonucu bankayla olan muhabir bankacılık ilişkisini sonlandırdığını bildirdi. Bank of America buna gerekçe olarak Aktif Bank'ın Haziran 2013-Mart 2014 arasında aracı olduğu 3.5 milyon dolarlık şüpheli para transferini gösterdi. Bank of Amerika’nın sunduğu SAR'a atıfta bulunan 20 Aralık 2017 tarihli FinCEN raporunda yer alan ifadelerine göre banka, "çoğunlukla büyük yuvarlak dolar tutarlarında potansiyel olarak alışılmadık para transferleri" tespit ettikten sonra bu incelemeyi başlattığını bildirdi. SAR’a konu olan 13 para transferinin Aktif Bank aracılığıyla Watan Gas Co Limited adlı Afganistan merkezli bir şirketten Britanya Virjin Adaları ve Hong Kong’ta kayıtlı paravan olduğu tahmin edilen şirketlere yapıldığı belirtiliyor.

Rapora göre bu şirketlerden biri Grandform Experts Limited. Britanya Virjin Adaları’nda kurulu offshore şirketi olan Grandform Experts Limited’in hissedarlarından biri Panama merkezli offshore şirketi Cascado AG. Bank of America bu bilgiyi basında çıkan haberlere dayandırıyor. Yine medyada çıkan haberlere göre Cascado AG'nin temsilcilerinin, isimleri dünya genelinde yüzlerce yolsuzluğa karışan Stan Gorin ve Erik Vanagels olduğu ifade ediliyor. Raporda, Letonya vatandaşı Gorin ve Vanagels’in, Kazakistan devlet bankası BTA’dan 5 milyar doları zimmetine geçirmekle suçlanan Mukhtar Ablyazov'un offshore şirketleriyle de bağlantılı olduğu belirtiliyor. Ayrıca 2008 yılında Somalili korsanlar tarafından kaçırılan, Kenya üzerinden Güney Sudan'a teslim edilmek üzere tank ve silah taşıyan geminin sahiplerinin de Vanagels ve Gorin’e ait şirketler olduğu vurgulanıyor. Bank of America bu bilgilerin medyada, Aktif Bank’ın aracı olduğu transfer tarihlerinden önce yer aldığını belirtiliyor.

Taliban'a ilişkin suçlanan şirket

Aynı SAR'da Bank of America, Watan Group ve bir yan kuruluşunun şüpheli geçmişine de değindi.

Bazıları 2010 yılı öncesine dayanan haberlerle ilgili alarma geçen Bank of America, Watan Group'a yönelik ABD soruşturması hakkındaki endişesini dile getirdi.

Banka, Watan Gas'ın alt kuruluşu olan Watan Risk Management hakkında, konvoylarının güvenliği için Taliban'a milyonlarca dolar ödediği gerekçesiyle ABD tarafından soruşturma açıldığına ve şirketin kara listeye alındığına dikkat çekti.

2010 yılında, ABD hükümeti, Watan Risk Management şirketini faaliyetleriyle ilgili yaptığı bir soruşturma sonucu geçici olarak güvenlik sözleşmelerinden çıkarmıştı. Bu soruşturma, bağlı kuruluş Watan Risk Assessment'in, konvoylarına saldırmaması karşılığında Taliban'a birkaç milyon dolar ödediğini açıkça ortaya koymuştu.
Taliban'a yaptırımlar 11 Eylül saldırılarından sonra uygulamaya konuldu. 2010 soruşturmasının öncesinde ve sırasında, ABD askerleri hâlâ aktif olarak Taliban ile savaşıyordu.

Raporda ayrıca 2012’de basında çıkan haberlere göre Watan Group'un dönemin Afganistan devlet başkanı Hamid Karzai’nin kuzenleri Rashid ve Rateb Popal tarafından idare edildiği, Rateb Popal’ın 1990’larda uyuşturucu ticaretinden dolayı New York’ta dokuz yıl hapis yattığı belirtiliyor.

Aktif Bank: Yasaklı işlemimiz yok

SAR raporlarına yansıyan ve şüpheli bulunan işlemleri detaylı bir şekilde sorduğumuz Aktif Bank ise işlemlerle ilgili bilgi vermedi ancak bir işlemin muhtelif nedenlerle şüpheli bulunmasının o işlemin yasak olduğu veya mevzuata aykırı olduğu sonucunu doğurmadığını vurguladı. Banka olarak MASAK’ın (Mali Suçları Araştırma Kurulu) bankalar için yayınladığı şüpheli eylem bildirim rehberi kapsamında çalıştıklarını, yasaklı hiçbir işlem yapmadıklarını ve şüpheli olan işlemlerin raporlandığını belirten Aktif Bank, “MASAK, OFAC gibi ulusal ya da uluslararası kurumlar tarafından yasaklanmış bir kuruma veya işleme bankamızca aracılık edilmesi söz konusu değildir. Ancak, yasaklı olmamakla birlikte işlemden şüphe duyulur ise yapılacak iş ilgili otoriteye bilgi verilmesidir. Kamu otoriteleri (MASAK veya FINCEN gibi) durumu incelemekte ve ihtiyaç duyarlarsa finansal kurumları uyarabilmekte veya ilgili kurumu veya işlem tipini kara listeye alabilmektedirler” dedi.

Aktif Bank, müşterini tanı ilkesi gereği iş ilişkisine girilmeden önce gerek bankaların gerekse müşterilerinin ulusal ve uluslararası yaptırım listesinde olup olmadığı, muhatap finansal kuruluşun aklama veya terörün finansmanı yönünden soruşturma geçirip geçirmediği ve ceza alıp almadığı, iş konusu, itibarı ve üzerindeki denetim yeterliliği hususlarında kamuya açık kaynaklardan yararlanarak sıhhatli bilgi edinildiğini belirtti. İşlemlerin mutlaka uluslararası kabul görmüş kurallar ve sistemler kullanılarak incelendiğini ve incelemenin sonucuna göre işlemlerin reddedilmesi veya iptalinin sağlanması dahil gereğinin yapılmış olduğunu ifade etti.

Muhabir bankacılık hizmeti aldıkları bankalar tarafından da her yıl değerlendirme sürecine tabi tutulduklarını belirten Aktif Bank, kara para aklanmasına ilişkin herhangi bir işleme kesinlikle aracılık etmediklerini ve etmeyeceklerini, öte yandan bankanın prensipleri kapsamında pornografi, kumar gibi aracılık etmeyeceklerini deklare ettikleri herhangi bir işleme aracılık edilmesinin söz konusu olmadığını ve olmayacağını ifade etti.

Wirecard’ın son skandalı

Adı skandallarla sık sık gündeme gelen Wirecard Bank ise haziran ayında iflas başvurusu yapacağını açıkladı. Yapılan denetimlerde şirketin hesaplarında 1.9 milyar Euro’dan fazla kayıp tespit edilmişti. Firmadan yapılan açılamada ‘bu paranın aslında hiç var olmadığı’ belirtildi. Olayın ortaya çıkmasının ardından görevini bırakan CEO Markus Braun hakkında ‘yatırımcıları cezbetmek için hesapları şişirdiği’ iddiasıyla yasal işlem başlatıldı.

Wirecard Bank AG, SAR dosyalarına yansıyan işlemlerle ilgili sorularımızı yanıtlamadı.

 

Pelin Ünker

© Deutsche Welle Türkçe

 

 

* (9 Ekim 2020):

Bu haber, Deutsche Welle'ye Aktif Bank'tan 2 Ekim 2020'de gelen mektubun ardından güncellenmiştir.

DW, Bank of America'nın Afgan Watan Group'un şirket geçmişi hakkındaki şüphelerini daha ayrıntılı bir şekilde sunmuştur.

Aktif Bank, DW'ye yolladığı mektubunda "Bankamiz hiçbir yasak gruba ya da Taliban'a herhangi bir transferde bulunmamıştır" vurgusu yapmaktadır.

Aktif Bank ayrıca Watan Group'a "sadece ABD Ordusu'nun ihalelerine katılmasına yönelik 2010'da üç yıllık bir yasak konduğunu" ve bu yasağın söz konusu süre dolmadan kaldırıldığını belirtiyor. Aktif Bank, Watan Group'un şu anda herhangi bir kara listede olmadığının ve "ABD’li işletmelerin söz konusu grup ile iş birliği yaptığının" altını çiziyor.

Aktif Bank, DW’ye yolladığı mektubun sonunda tekrar bankanın "herhangi bir şahsa" ulusal veya uluslararası kurumlar tarafından yasaklanmış "herhangi bir arabuluculuk veya para transferini kesinlikle yapmadığını" ve "kara para aklanması ile bağlantılı hiçbir para transferi için herhangi bir arabuluculuk yapmadığını" vurguluyor. Banka, "Böyle bir arabuluculuk kesinlikle imkansızdır" ifadesini kullanıyor.