Ölen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi kimdi?
20 Mayıs 2024
İran medyası saatler süren belirsizliğin ardından Pazartesi sabahı Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin bir gün önce yaşanan helikopter kazasında öldüğünü teyit etti. Helikopter, 63 yaşındaki aşırı muhafazakar Cumhurbaşkanı ile birlikte Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahyan ve bazı üst düzey devlet yetkililerini taşıyordu.
Peki muhafazakar ve ılımlı rakipleri seçime katılmaktan alıkonulduktan sonra 2021'de ılımlı cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin yerine gelen Reisi kim ve Pazar günü yaşanan kazanın etkileri ne olur?
Erken kariyeri ve ölümcül tasviyeler
İbrahim Reisi 1960'da ülkenin ikinci büyük kenti Meşhed'de koyu dindar bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Yoğun bir din eğitiminin ardından, İran dini hiyerarşisinde ayetullahın bir altındaki kademe olan ve İslam otoritesi anlamına gelen hüccetülislam unvanını aldı.
Reisi'nin kariyeri, 1979 İslam Devrimi'nin ardından, henüz 20 yaşında Tahran'ın bir banliyösü olan Kerec'e başsavcı olarak atanmasıyla başladı. 1988'de siyasi mahkumların yargılandığı, daha sonra "ölüm komisyonları" olarak adlandırılacak düzmece duruşmalar sırasında Tahran'da savcı yardımcısı olarak görev yaptı.
Ülke genelinde kaç kişinin öldürüldüğü hiçbir zaman teyit edilemese de insan hakları örgütleri tasviye kurbanlarının sayısını en az 5 bin olarak tahmin ediyor.
Reisi'nin iktidar yılları
Reisi, dini lider Ali Hamaney'in potansiyel halefleri arasında en önde gelen isim olarak görülüyordu. Başkanlığı sırasında ABD ile nükleer müzakereler çıkmaza girdi, ayrıca 2022'nin sonunda başörtüsünü kurallara uygun takmadığı iddiasıyla gözaltına alınan Mahsa Amini'nin ahlak polisi gözetiminde gerçekleşen ölümü ülke çapında büyük çaplı protestoları tetikledi.
Reisi döneminde İran ayrıca uranyum zenginleştirme programını yoğunlaştırdı, Ukrayna işgalinde Rusya'ya destek verdi.
Suriye'nin başkenti Şam'daki konsolosluk binasının vurulmasından İsrail'i sorumlu tutan Tahran, geçen ay bu ülkeye tarihte ilk defa doğrudan füze ve İHA saldırısı düzenledi. Ancak İsrail, ABD, İngiltere ve Ürdün'ün desteği ile söz konusu füzelerle İHA'ların çok büyük bir bölümünü, hedeflerine ulaşmadan havada imha etmeyi başardı.
İran ayrıca Lübnan'da Hizbullah'ı, ve Yemen'de de Husileri silahlandırmayı sürdürdü. İbrahim Reisi bu ay başında, "İran, Filistin ulusunun haklı savunmasını destekliyor" demişti.
Şimdi ne olacak?
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümü henüz resmen duyurulmadan önce dini lider Ayetulah Ali Hamaney İranlılara seslenerek, "Endişelenmeyin, ülkenin işleyişinde bir boşluk oluşmayacak" ifadelerini kullandı. İran anayasasının 131'inci maddesi gereği, görevdeki cumhurbaşkanının ölümü halinde dini liderin onayı ile yerine birinci yardımcısı atanıyor.
Birinci yardımcı, meclis başkanı ve yargı organının başının yer aldığı konsey, yeni cumhurbaşkanını belirlemek üzere ülkeyi 50 gün içinde seçime götürmek zorunda.
Reisi'nin ölümü bölgede istikrarı etkileyecek mi henüz belli değil, ancak Batı başta olmak üzere birçok ülke gelişmeleri ve İran'ın nasıl tepki vereceğini yakından izliyor.