Sukobi na moru prete svetskoj ekonomiji

Južno kinesko more – za Kineze je to jednostavno Južno more, a Vijetnamci ga nazivaju Istočno more – deo je zapadnog Pacifika.

Ovo rubno more, s površinom od oko 3,5 miliona kvadratnih kilometara, smešteno je između Kine, Tajvana, Filipina, Indonezije, Vijetnama, Tajlanda, Kambodže i Malezije.

Preko tog mora godišnje se transportuje oko 40 odsto svih svetskih naftnih derivata. Prema podacima Konferencije Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju (UNCTAD), tamo se odvija trećina ukupne svetske pomorske trgovine.

Globalni ekonomski faktor

Naučnici sa američkog Univerziteta Djuk procenjuju da se samo između Južnog kineskog i Istočnog kineskog mora, dakle u oblasti između Kine, Korejskog poluostrva i Japana, godišnje prevozi roba vredna 7,4 biliona američkih dolara.

Prema podacima Centra za strateške i međunarodne studije iz Vašingtona, svake godine desetine hiljada brodova prolaze kroz Južno kinesko more.

Oni prevoze 40 odsto uvoza i izvoza Kine, više od 30 odsto indijske trgovine i oko 20 odsto japanske trgovine s ostatkom sveta.

Ekonomije ove tri države zavise od nesmetanog prometa ovim pomorskim putem. Južno kinesko more je od velike važnosti kako za unutrašnju azijsku trgovinu, tako i za trgovinu s Evropom, Bliskim istokom i Afrikom.

Kina protiv ostatka sveta

Peking polaže pravo na gotovo celo Južno kinesko more, dok ostale obalske zemlje optužuju Kinu da krši njihove isključive ekonomske zone.

Narodna Republika Kina ignoriše arbitražnu presudu Međunarodnog suda pravde u Hagu, prema kojoj Peking nema pravo na tu ekspanziju.

Kina sve češće sprovodi agresivne vojne akcije na ovom pomorskom putu, uključujući sukobe s filipinskim brodovima, što pojačava strahove od oružanog sukoba.

Sjedinjene Države više puta su upozorile da su u slučaju sukoba obavezne da pruže vojnu pomoć Filipinima, a to uključuje i incidente u Južnom kineskom moru.

Vijetnam je prošlog meseca podneo zahtev Ujedinjenim nacijama za proširenje svog uticaja izvan trenutne zone od 200 nautičkih milja, a sličan korak su u junu preduzeli i Filipini.

Kina takođe smatra ostrvo Tajvan, koje se nakon građanskog rata pre 75 godina proglasilo samostalnom državom, „otpadničkom provincijom“ koja bi trebalo da bude integrisana u kinesku teritoriju.

Nagađanja da bi Peking to mogao sprovesti vojnim putem dodatno pojačava strahove od rata u regionu.

More bogato resursima

U Južnom kineskom moru su već dokazana ili očekivana nalazišta prirodnog gasa u količini od 5,38 biliona kubnih metara i oko jedanaest milijardi barela nafte, prema podacima američke Agencije za energetsku informaciju (EIA).

U spornom morskom području nalaze se i velike količine retkih zemalja koje su izuzetno važne za kinesku ekonomiju. Procene su da u Tihom okeanu postoje oko hiljadu puta bogatija ležišta tih zemalja i metala nego u svim drugim poznatim nalazištima.

Polovinu tih resursa trenutno kontroliše Kina, a oni su ključni za tranziciju ka korišćenju „zelenih“ energija.

Još jedno krizno žarište

Od prošle godine globalna trgovina pati zbog napada jemenskih pobunjenika Huta, saveznika Irana, u Crvenom moru. Pobunjenici napadaju trgovačke brodove kao odgovor na ofanzivu Izraela na Gazu nakon napada Hamasa u oktobru prošle godine.

Velike brodarske firme sada preusmeravaju brodove iz Crvenog mora i Sueckog kanala oko Rta dobre nade na južnom špicu Afrike.

To produžava prevoz za otprilike deset dana, povećava troškove osiguranja, opterećuje životnu sredinu, dovodi do većih troškova goriva i uzrokuje kašnjenja u prevozu kontejnera u Evropi i Aziji.

Dok se rat u Pojasu Gaze širi na ceo Bliski i Srednji istok, jer Iran može u bilo kom trenutku izvršiti vojni udar na Izrael, otvara se još jedno područje sukoba na Ormuskom moreuzu, pod kontrolom Teherana.

Kroz ovaj prolaz na ulazu u Persijski zaliv prolazi trećina svetskog transporta nafte.

Najveće usko grlo u regionu

Glavni spor ostaje odnos Pekinga prema Filipinima i – naravno – Tajvanu. Prava opasnost za svetsku trgovinu ipak preti u Malajskom moreuzu.

Ovaj uski prolaz nalazi se južnije, između Malezije, Indonezije i Singapura.

Prošle godine, prema podacima američke agencije EIA, kroz ovaj prolaz dnevno je transportovano oko 23,7 miliona barela nafte i naftnih proizvoda. To je 13 odsto više nego kroz Ormuski moreuz u istom razdoblju.

Malajski moreuz na najužem delu širok je svega 64 kilometra, a već sada se tamo događaju sudari brodova i saobraćaj je izuzetno gust. Osim toga, ovo morsko područje opasno je zbog pljački i pirata.

Niz geopolitičkih stručnjaka i vojnih analitičara predviđa da bi, u slučaju kineskog napada na Tajvan, SAD sa svojim saveznicima mogle da blokiraju Malajski moreuz.

To bi ugrozilo snabdevanje Kine naftom i ograničilo izvoz najveće azijske ekonomije.