Strah od nafte iz potopljenih nacističkih brodova

Brazilski morski biolozi rešili su misteriju koja je dugo zaokupljala naučnike širom sveta: odakle dolaze teški komadi kaučuka koje okean već nekoliko godina nanosi na plaže severoistočnog Brazila?

Prema Instituta za istraživanje mora (Labomar) na Saveznom univerzitetu države Seara (UFC) i Autonomnog univerziteta u Barseloni, balvani kaučuka teški do 200 kilograma potiču, između ostalog, sa nemačkog broda MS Vezerland. Potonuo je 3. januara 1944. i leži u Atlantiku na dubini od preko 5.000 metara.

Sirovine za rat – i danas vrede milione

Kaučuk je tokom Prvog i Drugog svetskog rata bio važan materijal za proizvodnju automobila, aviona i uniformi. Tokom Drugog svetskog rata, Nemci su putovali u jugoistočnu Aziju, uključujući Singapur, Maleziju i bivši Indokinu — danas Vijetnam, Laos i Kambodžu — kako bi tamo nabavili lateks.

Takođe bi kupovali metale kao što su kobalt, kalaj i mešoviti kristal volframit. Prema procenama brazilskih istraživača mora, teret s broda MS Vezerland danas bi mogao da vredi između 17 i 68 miliona američkih dolara, uzimajući u obzir cenu kalaja iz maja 2021.

„Taj brod je nosio volframit, robu koja je doživela bum na tržištu, pogotovu tokom pandemije, jer se koristi za proizvodnju mobilnih telefona, tableta i kompjutera“, objašnjava Luis Ernesto Aruda Bezera sa UFC.

U studiji koja će uskoro biti objavljena u naučnom časopisu „Ocean and Coastal Research“ (OCR), a koju je dobio DW, pokazano je da je ispuštanje kaučuka iz olupine vremenski povezano sa rastom cena metalnog tereta.

„Ovo podržava hipotezu o nelegalnoj eksploataciji iz dubokog mora u međunarodnim vodama“, navodi se u uvodu studije. Časopis izdaje Institut za okeanografiju Univerziteta u Sao Paulu.

Saveznici masovno potapali podmornice i brodove

Pomoću matematičkih simulacija i analize struja između Brazila i Afrike, istraživači sa Saveznih univerziteta Alagoas (Ufal) i Seara (UFC) utvrdili su da se kaučuk nalazio na dva nemačka nacistička broda koja su tokom Drugog svetskog rata potonula u Južnom Atlantiku.

Veb-sajt Sixtant čuva informacije o brodovima potopljenim u Južnom Atlantiku. Istraživači sa UFC koristili su ga kako bi pronašli poreklo kaučuka. Sajt pokazuje 25 nemačkih podmornica i jednu italijansku podmornicu koje su tokom zajedničke akcije američke, brazilske i britanske mornarice potopljene za vreme Drugog svetskog rata.

Na sajtu je ukupno navedeno 548 brodova koji su potopljeni u Južnom Atlantiku između 1939. i 1945. od kojih je 56 bilo nemačkog porekla.

Bilo je i brodova koji su prevozili više od 7.000 tona lož-ulja i 1.200 tona dizel goriva, poput Esso Hamburg, koji je potopljen u junu 1941. Prema sajtu Sixtant, najmanje četiri broda su prevozila lož-ulje, a pet brodova je prevozilo kaučuk.

Prvi veliki komadi kaučuka, koji su 2018. i 2019. isplivali na brazilske obale, potiču sa MS Rio Grande. Nemački brod je 1944. potopljen od strane Sjedinjenih Američkih Država, dok je pokušavao da probije pomorsku blokadu.

Skoro nikakva kontrola u međunarodnim vodama

Istraživači sa UFC pretpostavljaju da se komadi kaučuka odvajaju od brodova iz dva razloga: zbog prirodnog propadanja olupina brodova i zbog kontinuirane potrage za sirovinama od strane pirata i ilegalnih kompanija.

Oni ističu da nadzor nad olupinama brodova u međunarodnim vodama ispred brazilske obale nije dovoljan da bi se identifikovali potencijalni zagađivači. Do sada taj monitoring obavljaju SAD.

UFC planira da pokuša da napravi kartu olupina brodova kako bi klasifikovali rizike koje one predstavljaju za brazilsku obalu. „Ali ovo nije jednostavno istraživanje, jer većina ovih brodova leži na dubini od preko 4.000 metara“, kaže Marcelo Soares sa Instituta za istraživanje mora pri UFC.

„Sporedni efekat“ – ekološka katastrofa

„Kompanije rastavljaju brod da bi izvukle metal, a usput mogu da iscure nafta i kaučuk, pa struje sve to donesu do obale. Pitanje nije da li će nafta iscuriti, već kada će se to dogoditi“, objašnjava morski istraživač Aruda Bezera.

Između 2020. i jula 2024. brazilska mornarica mesečno je beležila prosečno 14 slučajeva zagađenja naftom različitog porekla u brazilskim vodama, što ukupno iznosi 758 incidenata. Ove godine je već zabeleženo 87 slučajeva, sa 153.700 litara ispuštene nafte.

Aruda Bezera strahuje da bi, ukoliko nafta procuri iz olupina brodova, mogla da se dogodi slična ekološka tragedija kao 2019. kada je Brazil bio mesto najvećeg izlivanja nafte ikada zabeleženog u tropskim vodama. Tada je oko 5.000 tona nafte isplivalo na obale u jedanaest saveznih država, a uzrok je ostao nepoznat.

Procenjuje se da širom sveta postoji oko tri miliona potonulih i napuštenih brodova. Prema podacima Međunarodne unije za očuvanje prirode i prirodnih resursa (IUCN), 8.500 od tih brodova su „potencijalno štetne olupine po životnu sredinu“.

*ovaj članak je najpre objavljen na portugalskom, a preuzet je s nemačkog jezika