Hrvatski "folksdojčeri" u partizanima

Vlado Jurić, predsednik Udruženja antifašista i antifašističkih boraca Slatine skuplja nove krhotine mermera davno devastiranog partizanskog spomenika u Slatinskom Drenovcu. Krpom briše ono što je ostalo od spomen ploče.

Slova su izbledela, jedva se naziru. Čini to jedanput godišnje, dan ili dva uoči 15. avgusta kada se obeležava godišnjica osnivanja partizanske jedince Ernst Telmnn, jedine antifašističke jedinice u Evropi u Drugom svetskom ratu sastavljenoj od boraca nemačke narodnosti.

I to obeležje, poput više od tri hiljade oštećenih antifašističkih spomenika u Hrvatskoj nakon 1991. prepušteno je zubu vremena i pojedincima koji se koliko-toliko brinu o njima.

Po uzoru na Čehe i Mađare

„Ove godine obeležavamo 78. godišnjicu osnivanja čete čiji su članovi bili folksdojčeri koji su se dotada borili u drugim partizanskim jedinicama. Bili su to mahom borci nemačkih sela iz okoline Pakraca, Osijeka, Slatine i Orahovice, kao i iz mešovitih hrvatsko-njemačkih, odnosno srpsko-nemačkih sela Levinovca, Trnave i Gašinaca te prebegli iz jedinica Vermahta, Nemci iz Nemačke, Belgije i Austrije. Borila se pod zastavom Vajmarske Republike s crvenom zvezdom, a zapovedni jezik bio je nemački. Venac, sveće i par prigodnih reči najmanje je što možemo učiniti kako bi čuvali uspomenu na njih", govori Jurić i dodaje kako se prema dostupnim podacima u partizanskim jedinicama u Hrvatskoj borilo preko 2 000 Nemaca.

Četa je osnovana 15. agvusta 1943. na osnovu odluke Drugog korpusa narodno-oslobodilačke vojske Hrvatske sa svrhom da se što većem broju pripadnika nemačke nacionalnosti omogući učešće u narodno oslobodilačkoj borbi -  po uzoru na češko-slovačku brigadu Jan Žiška i mađarsku Šandor Petefi.

Prvi članovi su joj bili Ivan Johan Muker, Rudolf Vaupotich, Adam Steinbrickner Žan, Johann Kautzmann, Andreas Sommer, Josef Bot, Johann Fletz. Bio je to odgovor na fašistički teror nad stanovništvom Slavonije koji je pogađao i Nemce koji su odbijali da se odazovu mobilizaciji u okupatorske snage.

U početku je delovala u sastavu Podravskog odreda, kasnije je raspoređena u sastav Moslavačke brigade i na kraju u Brodskoj brigadi, a povremeno, u kraćim intervalima, i samostalno.

„Na svoj prvi marš krenula je 18. avgusta 1943. Morali su se prilično potruditi kako bi uverili seljane da su oni stvarno partizani. Tiokom jednog noćnog marša dogodio se i oružani sukob kada ih je greškom napala grupa partizana jer su čuli razgovor na nemačkom. Srećom niko nije ozleđen. Tada im se pridružilo još deset novih boraca pristigli iz drugih partizanskih jedinicai: jedan Nemac iz Holandije, koji je pobegao iz od Vermahta i kojeg su zbog malog rasta zvali "kleiner Karl" i Vilhelm Jung iz Vukovara koji se nije odazvao pozivu za vojsku s rasporedom 7. SS dobrovoljačku gorsku diviziju Princ Eugen. Tih dana su dobili pisaću mašinu s nemačkim pismom i mašinu za kopiranje što im je omogućilo da izrađuju letke kojima su pripadnike Vermahta pozivali da prebegnu u partizane kako bi, kako su rekli, 'sprali ljagu koju je Hitler naneo nemačkom narodu'".

U jedinici su bile i sestre, bolničarke, Emilija i Irma Majer, a na mesto kurira postavljen je petnaestogodišnji Karlo iz Elzasa, najmlađi borac", govori nam prof. dr. sc. Petar Kavgić koji bavi istraživanjem istorije slatinskog područja ističući porodičnu dramu Ivana Johana Mukera iz Daruvara s kojim su u partizane otišla i njegova dva sina, Ivan i August, koji su poginuli u razmaku od mesec dana.

Preko stotinu boraca

Četa je nazvana po revolucionaru Ernstu Telmanu, generalnom sekretaru Nemačke komunističke partije i kandidatu na dva izbora za predsednika Vajmarske Republike. Oba puta bio je protivkandidat Adolfu Hitleru, ali ni on ni Hitler nisu pobedili jer je većina stanovništva bila sumnjičava prema ekstremima i levog i s desnog političkog spektra.

Gestapo ga je uhapsio i zatvorio 1933. a potom poslao u koncentracioni logor Buhenvald gde je 1944. Ubijen - po naredbi Hitlera. Tokom građanskog rata u Španiji nekoliko jedinica nemačkih dobrovoljaca nosilo je njegovo ime, a Kuba je 1972. imenovala jedan od svojih ostrva Cayo Ernesto Thaelmann. U DDR-u se pionirska organizacija zvala o Ernst Telmanu i njemu u čast polagala se časna pionirska reč.

Jedinica je delovala uspešno do 27. 11. 1943. kada su se partizani sukobili s oklopnim jedinicama Vermahta. U sukobu s tenkovima stradalo je preko stotinu pripadnika jedinice. Kroz četu je za nešto više od godine dana, koliko je postojala, prošlo preko stotinu boraca.

Kada je rasformirana, u sastavu bilo je samo još pet ili šest onih koji su bili i na osnivanju. Rat je preživelo njih desetak, svi ostali poginuli su u borbama. Više od polovine njih sahranjeno je u dve grobnice u Mikleušu, na Katoličkom i Pravoslavnom groblju, dok se ostalima ne zna grobno mesto.

„Voleo bih da sam golub"

„Priča o nemačkim partizanima je odjeknula je gorućom Evropom jer drugde nije zabeležena ovakva hrabrost Nemaca. Zato su na godišnjice osnivanja od 1964. do 1990. ovde dolazili diplomatski predstavnici Istočne Nemačke", kaže Jurić.

U izdanju „Narodne armije" 1984. godine objavljena je knjiga „Telmanovci" autora Naila Redžića, a 1990. je o ovoj četi snimljen igrani film 'Voleo bih da sam golub' u koprodukciji Sutjeska film iz Sarajeva i Deutsche filma (DEFA) iz Potsdama u tadašnjoj Istočnoj Nemačkoj. Drama je to o sudbini sajamskog trgovca koji se našao pred teškom odlukom: sin je u SS jedinicama, kći borac partizanske čete, a on se mora odlučiti između dve strane odabrati. Film je prikazan na 37. filmskom festivalu u Puli i kasnije prošao prilično nezapaženo zbog istorijskih okolnosti: nekoliko meseci nakon premijere došlo je do ujedinjenja Nemačke i početka raspada Jugoslavije.

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu