Missing sons: Një shekull i vajtimit

Lufta e I-rë Botërore ҫoi nivelin e shkatërrimit në një dimension krejtësisht të ri. Shtetet e industializuara patën për herë të parë mundësinë të prodhojnë armë në masë të madhe në menyrë industriale duke prodhuar madje edhe gaz helmues. Këta ushtarë gjermanë janë në pritje të një sulmi me gaz. Pëllumbi duke fluturar sinjalizon që rreziku është ende larg.

Forca shkatërruese e artilerisë së panjohur deri athëherë bënte që trupat e të vdekurve të masakroheshin në atë masë sa që identifikimi bëhej i pamundur. Trupat shpërbëheshin në fushën e betejës. Ekspozita Missing Sons në Kunsthalle të Bonit tregon se si e ndyshoi Lufta e I-rë Botërore me 17 milionë të vdekur, kulturën e kujtesës dhe mbajtjes së zisë.

Në shtëpinë e eshtrave të memorialit në Verdun, Francë, prehen eshtrat e 130.000 ushtarëve francezë dhe gjermanë. Ironia e historisë: eshtrat e armiqve të dikurshëm janë të bashkuar për gjithmonë në vdekje.

Peter Kollwitz ishte 18 vjeҫ kur ra në tetor 1914 në Flandri të Ypernit. Nëna e tij, skulptorja gjermane Käthe Kollwitz vazhdimisht e trajtoi artistikisht dhe e portretizoi motivin e “të mbajturit zi” për djalin deri në vdekjen e saj në vitin 1945.

Prindërit në hidhërim të thellë nuk kanë varre, ku të mund t‘i vajtojnë djemtë e tyre të vdekur. E vetmja gjë që u ka mbetur atyre janë emrat e të rënëve. Kështu e krijuan varreza e ushtarësh si vende për të vajtuar. Fotografia tregon gurin përkujtimor të Peter Kollwitz në Vladslo, në Belgjikë.

Rudyard Kipling, shkrimtari më i rrëndësishëm britanik në kohën e tij, u nderua me çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1907. Me filllimin e luftës ai e inkurajoi djalin e vet John të shkojë në luftë dhe për këtë u pendua tërë jetën. John u regjistrua si i zhdukur në vitin 1915 kurse eshtrat e tij nuk u gjetën kurrë.

Memoriali për të vdekurit e Luftës I-rë Botërore në varrezën Tyne Cot në Ypern, Belgjikë. Gurët qendrorë përkujtimorë të Commonwealth War Graves Cemeteries mbajnë të gjitha të njëjtin mbishkrim të testamentit të vjetër, të cilin zgjodhi Rudyard Kipling: “Emrat e tyre jetojnë përgjithmonë.”

Kulti i emrit, i cili e pati zanafillën në Luftën e I-rë Botërore u bë shabllon i shprehjes së dhimbjes për vdekjen e miliona njerëzve. Fotografia majtas tregon memoralin në të ashtuquajturin “Umschlagplatz” në Varshavë, që ishte pikënisja e trenave drejt kampeve të përqendrimit. Fotografia djathtas tregon Mémorial de la Shoah në Paris.

Emrat e rreth 58.000 ushtarëve të Shteteve të Bashkuara të cilit vdiqën në Luftën e Vietnamit janë të gdhendura në mermerin e shkëlqyeshëm. Numri i viktimave vietnameze të kësaj lufte nga 1964 deri 1975 arriti miliona.

Në Argjentinë gjatë juntës ushtarake (1976 – 1983) diktatura zhduku me dhjetëra mijëra kundërshtarë të regjimit. Nënat e tyre organizohen dhe demonstrojnë dhe sot e kësaj dite para pallatit presidencial në sheshin qendror Plaza de Mayo në Buenos Aires. Ato kërkojnë zbardhjen e fatit të fëmijëve të tyre.

Fotografia tregon ekipin studiues të Gjykatës të OKB-së për Krimet e Luftës gjatë zhvarrosjes së qindra viktimave myslimane. Në vitin 1995 Serbët vranë rreth 8.000 djem dhe burra dhe i groposën në varreza masive.

Gjysma e viktimave të sulmeve terorriste më 11 Shtator 2001 është zhdukur pa lënë asnjë gjurmë. Lista mund të vazhohej pa problem. Sot, si edhe para 100 vjetëve, të afërmit kanë nevojë për nje vend, ku mund t’i vajtojnë e t‘i përkujtojnë viktimat.