Internimi në Bila Voda - kapitull i errët i historisë çeke

Një fushë pafund e mbuluar me varre, si një varrezë ushtarësh. Gurë të thjeshtë varri, kryqe të zinj hekuri dhe mbishkrime të vogla sa të kap syri- Më shumë se 700 varre përbri njëri-tjetrit. Në varrezën e Bila Vodas janë varrosur 750 murgesha që u internuan këtu në këndin më të largët të Çekosllovakisë së atëhershme komuniste. Bila Voda, sot është një fshat me 300 banorë, e rrethuar nga ish-zona e dikurshme prusiane, sot Silezia polake dhe shtrihet në një rrip toke Javornik, që u krijua artificialisht me zhvendosjen e kufijve pas luftërave austriako-prusiane në shekullin e 18-të.

Jetë e vështirë në izolim

Pikërsht këtu u sollën murgeshat, pasi manastiret e tyre u mbyllën me vendim të regjimit të Çekosllovakisë në vitin 1950. Në kuadër të "Aksionit R" të drejtuar kundër kishës katolike më shumë se 1000 murgesha u sollën nga 14 manastire në një "manastir përqëndrimi" në izolim maksimal. Kështu u krijua enklava më e madhe gati e mbyllur e komunitetit të murgeshave në Europë. Kushtet e jetesës në Bila Voda ishin shumë të vështira. Në vitin1950 fshati ishte gati bosh, në vitin 1945 ishte dëbuar nga aty popullsia vendase gjermane mbi bazën e dekretit Benes. Murgeshave nuk u lejohej të dilnin nga fshati, ato kujdeseshin për pacientët e klinikës psikiatrike aty ose punonin në ara. Shumica ndërroi jetë në Bila Voda. Varreza ku ato janë varrosur është varreza më e madhe e tillë në botë.

Një roman i kontestuar e bën Bila Vodan të njohur

Shumë njerëz në Çeki e njohin Bila Vodan dhe historinë e murgeshave të internuara, madje dhe ata që nuk janë besimtarë. Arsye për këtë është romani i shkrimtares, Katerina Tuckova, "Bila Voda", që me më shumë se 100.000 kopje të shitura është libri më i shitur i viteve të fundit. Autorja 42-vjeçare u nderua për këtë me Çmimin Shtetëror në vitin 2022.

Por ky roman është i kontestuar. Në vështrim të parë ai duket një dokument autentik historik, përfshirë me gjasë edhe dokumentet e e shërbimit sekret komunist. Dhe vërtet Tuckova përshkruan në roman me ndodhi reale, por ajo nuk i mbetet besnike realitetit. "Lidhur me kritikët për deformimin e historisë natyrisht mund të përgjigjem me referencën, se këtu bëhet fjalë për një roman dhe jo për një libër shkencor." Si autore e një romani fiktiv, thotë Tuckova, ajo ka një pretendim legjitim që realitetet historike që krijon t'i trajtojë si të dojë në botën fiktive. Mendoj, se ajo që kam ndeshur në hulumtimet e mia nuk është falsifikim i historisë", thotë ajo në intervistë.

Fenomeni Bila Voda

Efekti i romanit ishtë kaq i madh saqë Fakulteti Teologjik Katolik i Universitetit Karls në Pragë mbajti një konferencë ndërkombëtare me titull "Fenomeni Bila Voda". Teologë të njohur, historianë të kishës dhe ekspertë të letersisë debatuan si mund të trajtosh një vepër që le shpesh mënjanë faktet historike, por megjithatë gjen shumë lexues. Shumë pjesëmarrës në konferencë e shohin si problematike paraqitjen e shtrembëruar të aktiviteteve të sigurimit të shtetit. "Ndoshta na irriton ne që me artikujt tanë shkencorë nuk arrijmë një lexues të gjerë, por që kësaj ia ka dalë Katerina Tuckova me një libër, që mund ta blesh normalisht në çdo pikë karburanti", pranon historiani i kishës Marek Smid.

Histori kontroverse të një autoreje të re

I debatuar është përshkrimi i shugurimit të një prej murgeshave. Ajo është inspiruar nga historia e teologes së shuguruar në fshehtësi, Ludmila Javorova, që ka qenë një nga pesë gratë që u shuguruan priftëresha në kishën ilegale çeke. Por ky nuk u njoh nga Vatikani pas rrëzimit të komunizmit. "Në realitet është gjithçka ndryshe si e përshkruan Katerina Tuckova", thekson teologja nga Praga Mireia Ryskova. "Jam e bindur që çështja e shugurmit të grave është shenjë e kohës. Mendimi im është që këtë temë duhet ta kishim parë pozivisht edhe më parë." Sipas Ryskovas është merita e shkrimtares që me romanin e saj zgjoi interesin për historinë e kishës katolike nën komunizmin.

Nuk është hera e parë që Tuckova zgjon debate me romanet e saj. Në vitin 2010 ajo kishte shkruar një libër për një të re gjermane nga Bryni që u dëbua nga vendlindja në vitin 1945 gjatë marshimi të njohur si marshim i vdekjes. Nën emrin "Gerta. Një vajzë gjermane" romani u botua në gjermanisht, kurse në opinionin çek ai prit me shumë debate, sepse bëri të njohur për një opinion të gjerë temën e tabuizuar të dëbimit të gjermanëve.

Kthim në Bila Voda

Megjithëse që prej botimit të romanit shumë turistë vijnë të shohin Bila Vodan nuk vërehet ndonjë ndryshim i madh. Muzeu i vogël mbi historinë e internimit të murgeshave është i mbyllur në fundjavë, edhe kisha e manastirit. I vetmi njoftim për turistët në tabelën dy gjuhëshe, çekisht e në gjuhën polake është: "Ndalohet shitja e pijeve alkoolike për personat e alkoolizuar." Dhe një tjetër tabelë: "Pagesa në dorë -krona, zloty, euro." Më e rregullt duhet një tabelë mermeri në hyrje të varrezës që thotë, se bëhet fjalë për një vend përkujtimor monument kulture. Bila Voda ka një atmosferë mistike. Krah varreve të murgeshave janë mbjellë trëndafila në ngjyra të ndryshme. Murgeshat nuk u larguan nga Bila Voda edhe pas rrëzimit të komunzmit. Ato kujdesen ende për pacientët e klinikës psikiatrike dhe menaxhojnë një hotel të vogël. Disa qendra të ngritura dëshmojnë se komuniteti është aktiv, edhe pse aty ka tani një numër të vogël murgeshash.