Europa Juglindore: Lufta e Parë Botërore në librat e historisë

Në Sarajevë dhe në Beograd janë ngritur 100 vjet pas Luftës së Parë Botërore monumente përkujtimore për Gavrilo Princip, studentin serb vrau më 28 qershor 1914 princin trashëgimtar Franz Ferdinand dhe gruan e tij. Pas atentatit, Austro-Hungaria i vendosi ultimatum qeverisë serbe, 30 ditë më vonë filloi Lufta e I Botërore. Princip ishte anëtar i organizatës revolucionare „Bosnja e re“, qëllimi i tij ishte një shtet i lirë sllavojugor i serbëve, kroatëve dhe boshnjakëve.

„Në Jugosllavi Princip nderohej si luftëtar i lirisë - dhe kështu është ende sot në librat serbe të historisë”, sqaron ekspertja Claudia Lichnofsky nga Instituti Georg-Eckert për Studimin e librit Shkollot në Braunshvajg. Kjo mund të thuhet se për librat e historisë në Serbi, ashtu edhe ato në Republikën Srpska. Claudia Lichnofsky thekson se në Bosnje-Hercegovinë edhe librat shkollorë janë ndarë sipas kritereve etnike: Ka libra historie për serbët, kroatët dhe myslimanët boshnjakë. Historia shikohet nga perspektiva e etnisë përkatsë. Por në rastin e Gavrilo Princip dallimet nuk janë shumë të mëdha: Vërtet që në librat e historisë së kroatëve dhe myslimanëve boshnjakë Princip nuk prezantohet si hero, por as nuk „demonizohet“. Ndërkohë që vetëm në librat serbë tematizohet se „çfarë represionesh duhet të duronin banorët serbë të Bosnjes pas atentatit“, thotë Lichnofsky.

Hero apo vrasës?

Në Rumani për shembull vrasja e princit trashëgimtar prezantohet qartësisht si „akt terrorist“. Ioa Popa, mësues histori në gjimnazin Brukenthal të Sibiut, thotë se „akti i Principit dënohet, si çdo vrasje. Por a ishte atentati arsyeja e fillimit të luftës? „Në librat rumunë të historisë, atentati paraqitet si pretekst, si shkëndija që duhet për të ndezur fuçinë e barutit“, thotë Popa. „Si arsye kryesore përmendet rivaliteti mes fuqive të atëhershme për influencë politike dhe resurse.”

Sipas librave serbë të historisë Gjermania mban përgjegjësinë kryesore dhe të drejtpërdrejtë. Në një libër historie shkruhet: “Udhëheqja ushtarake në Berlin, e mbështetur nga kapitali, kërkonte një zhvendosja të sferave të influencës dhe pasurisë koloniale. Fuqitë e mesme si Gjermania dhe Austro-Hungaria, sipas interpretimit të këtyre librave, kishin kërkuar vetëm për një pretekst, me qëllim të mobilizimit të opinionit të tyre publik.

Diskurs tjetër historik në komunizëm

Interpretimi i arsyeve të shpërthimit të Luftës së Parë Botërore në Bulgari dhe Rumani ka ndryshuar pas rënies së Perdes së Hekurt. Në librat historikë bullgarë nga koha e vitit 1989 Lufta e Parë Botërore shpjegohej thjesht me „interesat e borgjezisë bullgare“, shpjegon historiani Plamen Tsvetkov. Ndërsa mësuesi i historisë nga Rumania Ioan Popa kujton se ai vetë si nxënës ka mësuar se „imperializmi si shprehje e zhvillimit të shoqërisë kapitaliste është fajtor për gjithçka“. Sot diskursi historik është i bazuar në faktet, i diferencuar dhe i çliruar nga propaganda, shpjegojnë Tsvetkov dhe Popa.

Librat e historisë në Europën Juglindore tregojnë në përgjithësi „se historia gjithmonë konceptohet në mënyrë kombëtare“, shprehet e shqetësuar studiuesja Claudia Lichnofsky. „Duhet të ketë kontuinitete, në rastin më të mirë nga periudha antike deri më sot, që i duhet t'i përgjigjet një historie të caktuar të kombit, megjithëse nocioni i kombit është një koncept shumë modern. Para shekullit të 19-të njerëzit nuk mendonin në kategoritë e sotme të kombeve.“

Histori e përbashkët europiane?

Ekzistojnë ndërkohë edhe qëndrime të reja që e konceptojnë historinë si shumëperspektivëshe: Claudia Lichnofsky përmend një libër të botuar ndërkohë nga Shoqata e mësuesve të historisë në Europë, EUROCLIO, i cili ngjarjet në rajonin e ish-Jugosllavisë nga periudha 1912-1945 i shpjegon nga këndëvshtrime të ndryshme. „Atentati kundër Franz Ferdinandit përpiqet të shihet nga këndvështrime të ndryshme.“ Sipas studiueses një hap pozitiv do të ishte për shembull nëse në Bosnje-Hercegovinë nxënësit e një etnie do të lexonin librat e etnisë tjetër për të reflektuar mbi dallimet në mënyrën e paraqitjes së historisë.“

Por vlerësimi vetëm kombëtar i historisë nuk ekziston vetëm në Europën Juglindore. „Prej dekadash çdo vend europian kishte shkruar versionin e vet të Luftës së Parë Botërore“, thotë historiani Lucian Boja, i cli ka studiuar vitet e para të Luftës së Parë Botërore në Rumani. „Sot ne duhet të përpiqemi për gjetur një ekulibër mes interpretimeve të ndryshme, me qëllim të një historie të përbashkët europiane“.