Bizneset me pasaporta të BE forcojnë populistët

Bashkimi Europian ndjek shembullin e Perandorisë Romake, që u jepte të huajve nënshtetësinë, për të rritur ndikimin mbi popujt fqinjë. Premtimi për zgjerimin e BE i ka stabilizuar dhe qetësuar për shumë vite fqinjët. Koncepti i një shtetësie pan-evropiane, e parashikuar me Traktatin e Mastrihtit, mund të ketë shkaktuar qëkur tek disa evropianë një farë pakënaqësie. Shoku i madh erdhi pastaj me zgjerimin e BE në lindje: Në vitin 2007 anëtarët të rinj, Bullgaria dhe Rumania, pavarësisht nga tingujt ritualë të himnit të BE, „Odës së Gëzimit" të simfonisë së nëntë të Beethovenit, u pritën pa kurrfarë gëzimi. Pyetja se ku duhet të shtriheshin kufijtë e jashtëm të BE, hynte gjithnjë e më shumë në qendër të debatit publik. Një nga manipulimet më të suksesshme të fushatës "Leave", para referendumit për Brexitin në vitin 2016, ishin pohimet e qëllimshme, se me zgjerimin e ardhshëm të BE rreth 70 milionë turq do ta „mësynin" Britaninë e Madhe.

Përvetësimi nacionalist i pakicave etnike

Problemet e mëdha lindin edhe nga përvetësimi nacionalist i pakicave etnike, që jetojnë në vende të tjera. Koncepti i Hitlerit për „gjermanët etnikë", të cilin ai e përdori si pretekst për ndërhyrjet ushtarake në shtetet sovrane, është hedhur poshtë në mënyrë të qartë. Por në praktikë "gjaku" dhe prejardhja në shumë raste duket se vazhdojnë të gëzojnë një status të posaçëm ligjor. Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Gjermania apo Greqia u dhanë shtetësinë pjesëtarëve të pakicave të tyre, të cilët u kthyen nga vendet e tjera në atdheun e të parëve. Hungaria dhe më vonë Bullgaria e aplikuan parimin e „etnisë" në një mënyrë edhe më nacionaliste, sepse sipas ideologjive të tyre kombëtare ato kufizohen me territoret e "veta", që u janë shkëputur me luftëra të padrejta. Që nga viti 1993 dhënia e shtetësisë hungareze pjesëtarëve të pakicës hungareze në vendet fqinje - në bazë të origjinës - është një sinjal politik. Kritika e liberalëve të majtë në Hungari ndaj kësaj praktike nuk ka sjellë asnjë rezultat.

Në rastin e Bullgarisë shpesh nuk ekzistojnë dokumente për origjinën (diçka jo e pazakontë për Ballkanin), kështu që për anëtarët e pakicave jashtë vendit vlen „vetëdija e tyre bullgare". Teorikisht çdo qytetar nga Maqedonia e Veriut mund të pretendojë se është bullgar, sepse sipas doktrinës së nacionalistëve bullgarë maqedonasit i përkasin „kombit bullgar". Nëse marrin pasaportën bullgare, qytetarët e rinj bullgarë mund të udhëtojnë në drejtim të veriut dhe perëndimit, ku mund të jetojnë e të punojnë pa viza edhe në shtete të tjera të BE.

Biznes i ndyrë me pasaporta bullgare

Nuk ka kritere të qarta për të përcaktuar se çfarë është „vetëdija bullgare" dhe puna hermeneutike mbetet në duart e disa zyrtarëve të caktuar. Kështu lulëzoi një biznes i ndyrë, në të cilin pasaportat bullgare shiteshin për 5000 euro, derisa ai u zbulua në vitin 2018. Në këto afera të korruptuara ishin përfshirë edhe anëtarë të një partie nacionaliste nga Bullgaria, të cilët ishin në garë, se kush ia kalonte njëri-tjetrit me metaforat nacionaliste.

Shtetësitë përdoren në të njëjtën kohë edhe si burime ekonomike: në rastin e të ashtuquajturave "golden visa" dhe programeve të investimeve. Në këtë kontekst Komisioni Evropian krahas Bullgarisë ka kritikuar edhe Qipron dhe Maltën. Jo duke vënë në diskutim parimin në vetvete, por duke kritikuar vetëm faktin se nuk ka mekanizma të mjaftueshëm kontrolli. Kështu ekziston rreziku, që kriminelët të arrijnë të marrin këto shtetësi. Komisionerja e BE për Drejtësinë, Vera Jourova, përmendi për shembull qytetarë të dyshimtë rusë, të cilët përmes këtyre vendeve mund të hynin në BE.

Problem nuk është vetëm siguria. Pas fasadës ligjore ka një treg të vërtetë, ku shiten shtetësi - në një konkurrencë të ashpër midis qeverive. Vendet më të vogla ofrojnë mundësinë e marrjes së shtetësisë përmes investimeve "modeste". Sapo investitori fiton pasaportën e dëshiruar, ai mund ta anullojë investimin, duke e shitur përsëri atë që bleu. Shtete të tjera premtojnë se nuk janë të nevojshme testet gjuhësore apo kontrollet mjekësore. Me një shumë të caktuar parash, ose me donacione të detyruara, mund të arrish shpejt direkt te shtetësia. Oferta më e përsosur: Nuk është aspak e nevojshme prania fizike në vendin, shtetësinë e të cilit synon të marrësh. Kështu investitori i ardhshëm mund të bëhet nga plazhi shtetas i një vendi të BE, pa qenë nevoja të largohet nga parajsa tatimore, në të cilën ai apo ajo jeton.

Shtetet periferike praktikojnë dumpingun e shtetësive

Nuk është çudi që një cinizëm i tillë të kthehet në bumerang. Parimi bazë i përkatësisë kombëtare kompromentohet. E zhveshur nga të gjitha detyrimet morale, kombësia e një vendi degradohet në një instrument, me anë të të cilit synohen të arrihen vetëm qëllime politike, ideologjike apo ekonomike. Efekti është i rrezikshëm, sepse për të krijuar ndjenjën e përkatësisë, ofrohen parime rudimentare si raca, feja ose fantazitë historike. Edhe kjo e minon BE. Shtetet periferike praktikojnë një dumping të shtetësive, në mënyrë të ngjashme si në tregun e punës apo në sferën sociale. Po si nuk është bërë akoma problem? Gjigantët industrialë si Gjermania duket se e tolerojnë për momentin, sepse kjo është për ata një rrugë e fshehtë për të siguruar fuqinë punëtore aq shumë të nevojshme, pa u përballur me nacional-populistët në vendin e tyre. Por druhem se pakënaqësia ka për t‘u shtuar, në një mënyrë të rrezikshme.

Ka dy rrugëdalje. Ne mund të implementojmë ligje të përbashkëta për dhënien e shtetësisë, që të jenë të detyrueshme për të gjitha vendet e BE: procedura të njëjta, kushte të barabarta, të drejta të barabarta. Por kjo do të ishte shumë e vështirë në kohën e populizmit. Një mënyrë më e thjeshtë do të ishte diferencimi ndërmjet nivelit të BE dhe atij kombëtar: fillimisht të bëhesh maltez, bullgar etj., pastaj të aplikosh për një shtetësi evropiane mbikombëtare. Kush mendon se kjo është kundër traktateve evropiane, duhet të marrë një gjë në konsideratë: nëse praktika mashtruese e dhënies së shtetësive nuk ndalet, do të krijohet një lloj hierarkie e pasaportave të BE-së – pavarësisht nëse na pëlqen apo jo.