د امريکا د افغان جګړې پای؛ بايدن یې لا له اغېزه نه دی وتلی

د ۲۰۲۱م کال د دوبي په سر کې د امريکا متحده ايالاتو نوي ولسمشر ډېر لوړ پرواز کاوه. امريکايانو په پراخه کچه د بايدن فعاليتونه ستايل او د اقتصاد او د کرونا وبا په برخه کې یې د هغه د کړنو له کبله ترې خوښ او راضي ول.

خو بیا د اګست مياشت شوه، له افغانستان څخه د امريکايي ځواکونو انخلا چې ډېرې نیوکې پرې وشوې، د هغه له پاره د يوه ناوړه څه د پېل نخښه وه. دا د امریکا د شل کلنې جګړې د کتاب ناوړه پای وو: د امریکا له ملاتړه برخمن حکومت وپرځيد، په زرونو ناهيلو افغانانو هوايي ډګر ته مخه کړه او هڅه یې وکړه د وروستيو امريکايي کارګو الوتکو له لارې له هېواده ووځي.

له افغانستان څخه د امريکايي ځواکونو د وتلو پروسه چې له ګډوډۍ سره مل وه، د بايدن د هغه وخت د نسبتاً نوي حکومت له پاره يو ستر بحران وو. دې د بايدن او د هغه د ډلې د وړتيا او تجربې په اړه پوښتنې را ولاړې کړې.

اوس چې د امريکا د افغانستان د جګړې د حتميدو لومړۍ کلیزه رانزدې ده، د افغانستان مسئله – چې د بايدن د ولسمشرۍ دورې يوه د اوج نقطه وه – اوس هم توده او حساسه ده. په داسې حال کې چې بايدن هڅه کوي د نوموړي په اړه د امريکايانو نظر چې د نظر پوښتنو په پايله کې ډېر مناسب نه وو، ښه کړي او په نوامبر مياشت کې د منځنۍ دورې تر ټاکنو مخکې د امريکايانو اعتماد بيرته په لاس راوړي.

بايدن: پريکړه مي د امريکايانو د ژوند ژغورني له پاره وه

د پنسلوانيا ایالت د مولنبیرګ په کالج کې د عامه نظر د انیستيتويت مشرکرستوفر بوریک وايي: «دا يوه مهمه لمحه وه چې هغه یې له اغیزه نه دی راوتلی.» هغه وويل چې تر ټاکل کيدو وروسته د بایدن له پاره د رايې ورکوونکو له نظره هر څه سم پر مخ روان ول يعني دا چې امريکايان له هغه د اقتصادي ثبات او له کرونا سره د مبارزې د چلن له کبله خوښ ول. او د نوموړي په خبره دا هغه څه ول چې په افغانستان کې یې د جګړې په پرتله امريکايانو ته ډېر اهميت درلود. خو هغه زياتوي چې افغانستان سره له دې هم د هغه د وړتيا انځور او حيثيت ته زيان ورساوه او هغه به هيڅکله د دې په بيرته رغولو ونه توانيږي.

د افغانستان مسئله د بايدن له پاره د بحرانونو د لړۍ يوازې يو پېل وو. په داسې حال کې چې بایدن لا له افغانستانه د ځواکونو د راايستلو له مسئلې سره ښکیل وو، د کوويد – ۱۹ پېښې يو ځل بيا پر ډېريدو شوې. تر دې وروسته په راتلونکو مياشتو کې د انفلاسيون، کارکوونکو د کمښت او پر اوکراین د روسیې د يرغل له کبله پر اقتصاد هم فشارونه راغلل. دې هر څه امريکايان اندېښمن کړل.

له افغانستان څخه د امريکايي ځواکونو تر وتلو او هلته واک ته د طالبانو تر رسېدو مخکې، د نظر پوښتنو له مخې بايدن ډېر محبوبيت او شهرت درلود. د ۲۰۲۱م کال په جولای میاشت کې د اسوشیتد پريس د ان او آر سي د عامه چارو د څېړنې د مرکز له خوا په ترسره شوې نظر پوښتنه کې هغه د ۵۹ سلنه امريکايانو ملاتړ درلود. د همدغه مرکز له خوا په تېره میاشت کې ترسره شوې نظر پوښتنه ښيي چې دغه ريټنګ اوس ۳۶ سلنې ته راټيټ شوی دی.

د سپينې ماڼۍ چارواکي او د بایدن متحدين هيله من دي چې ولسمشر به اوس له يوه بل بدلون سره مخ شي – خو دا به یې په ګټه وي ځکه چې اداره یې د اقتصاد په برخه کې ښو لاسته راړونو ته سترګې په لار ده.

همدا شان په همدې وروستيو کې سپينې ماڼۍ د روغتيا او اقليم ساتنې په برخه کې هم يو قانون نهايي کړ چې له مخې يې پر ښو عاید لرونکو او لويو شرکتونو ماليه لوړيږي. دا هغه څه دي چې د بایدن د ادارې په حواله به د انقلاسيون اغیزه يو څه راکمه کړي.

همدا راز د تېرې اونۍ په پای کې د سي آې ای له خوا په کابل کې د القاعدې د مشر ايم الظواهري وژل کیدل هم د بایدن د بريا په توګه درجه بندی شوي دي. بايدن ويلي دي چې دغه عمليات له افغانستان څخه د وتلو پريکړه تائيدوي.

له افغانستان څخه د ګډوډۍ سره د مل انخلا وروسته بایدن د قانون جوړونې په برخه کې نورې لاسته راوړونې هم لرلي دي. خو دغه لاسته راوړنو هغه د رایه ورکوونکو له ملاتړه نه دی برخمن کړی.

د پخواني ولسمشر بارک اوباما يو پخوانی لوړپوړی مشاور ایرک شولڅ، استدلال کوي چې د سپينې ماڼۍ د قانون جوړونې په برخه کې تر بريا وروسته د بدلون تمه لرلی شي. نوموړي وويل: «پوښتنه دا ده چې ديموکراتانو څه کړي ول کله چې هغوی په ۲۰۲۰م کال کې په واک کې ول.»

بايدن له افغانستان د وتلو په اړه انتقادي رپوټونه رد کړل

شولڅ زياته کړې چې هغه عمليات چې په ترڅ کې يې الظواهري ووژل شو، د دې ښکاروندی کوي چې د يوه قوماندان په توګه د بايدن درک يا شعور سم وو.

هغه زياتوي: «هیچا هم فکر نه کاوه چې زموږ [امريکا] تر وتلو وروسته به په افغانستان کې هر څه ګل ګلزار وي. خو د ولسمشر پريکړه د امريکا د ملي امنيت ګټو ته په کتو سره سمه ده او موږ کولې شو په سيمه کې د رزونو عسکرو د لرلو پرته د ترهګرۍ ضد جګړه پر مخ یوسو.»

ويليم هويل چې سياسي کارپوه او د شيکاګو پوهنتون د اغیزناک حکومت د مرکز مشر دی، وايي چې د انفلاسيون او کرونا وبا ستونزې هم وې، خو د افغانستان افتضاح د بایدن د ولسمشرۍ دورې يوه مشخصونکي نقطه ده.

امريکا متحده ایالاتو له افغانستان څخه ۱۳۰ زره انسانان د هوايي پله له لارې را وايستل چې امريکايي اتباع، د متحدو هيوادونو وګړي او هغه افغانان پکې شامل ول چې د امريکا له پاره يې کار کړی وو.

بايدن اوس هم د مهاجرو او کډوالو د وکیلانو له نیوکو سره مخامخ دی چې وايي اداره یې د هغو افغانانو په بيرته ځای پر ځای کولو کې پاته راغلې ده چې له امريکا سره يې په جګړه کې مرسته کړې وه.

د تېرې مياشتې د شمیرو په حواله اوس هم تر ۷۴۰۰۰ ډېرو افغانانو چې د مهاجرت ځانګړو ويزو ته یې عريضه کړې ده، ځواب یې نه دی ترلاسه کړی. دا هغه کسان دي چې د امریکا له پوځ سره يې د ترجمان په توګه او په نورو غير دولتي موسسې کې کار کړی دی.

د تېر کال په اګست مياشت کې واک ته د طالبانو تر رسېدو څو ورځې وروسته چې هیڅ تمه یې نه کيدله، د امريکا د ملي امنيت مشاور جېک سليوان ژمنه کړې وه چې سپينه ماڼۍ به له افغانستان څخه د انخلا پروسه له سره تر پايه پورې و ارزوي او هر اړخ ته بې کتنه وشي. خو تر اوسه په دې برخه کې ډېر پرمختګ نه دی شوی او تمه نه کیږي چې د اګست د ديرشمې نيټې د مخه يعني د انخلا تر کليزې پورې دې دغه څېړنه بشپړه شي.

ب. ص/ ن. ز (AP)