د يمن بې پايه جګړه

لس کاله تر مخه د ۲۰۱۱م کال د فيبرورۍ مياشتې په سر کې د يمن خلکو د جمهور رئيس علي عبدالله صالح د مطلق العنان رژيم پر ضد په مظاهرو پيل وکړ. تر دې يو کال وروسته نوموړي استفا وکړه. خو دا استفاد د آرامۍ باعث نه شوه. د حوثيانو او صالح د پلويانو ترمنځ جګړه د لا زيات تاوتريخوالي او ناآرمۍ سبب شوه.

په ۲۰۱۲م کال کې د عبدالله صالح تر استعفا وروسته حوثيانو د هيواد په شمال کې قيام وکړ. هغوی په لومړي سر کې خپلواکي غوښتله خو په جګړه کې تر پرمختګ وروسته يې د واک غوښتونکي شول. حوثي ياغيان چې ایران يې ملاتړ کوي، په څو ځلي له بشري حقونو څخه په سرغړونه هم تورن شوي دي. د روان ميلادي کال په سر کې امريکا متحده ایالاتو دا ډله د ترهګريز سازمان په توګه درجه بندي کړه.

آن کوچنيان هم د جګړې له ناخوالو خوندي نه دي. ډيرو یې ميندې او پلرونه له لاسه ورکړي او بې سرپرسته شوي دي. يوه ځانګړې برخه کې د حوثي ياغيانو له خوا د ماشوم عسکر په توګه کارول کيږي. ځوانان د راتلونکي له پاره هیڅ ليد لوری نه لري.

لوږه، بې وزلي او مهاجرت. په يمن کې جګړه يوه ستره انساني فاجعه ده. دې جګړې درې نيم میليونه کسان په خپل هيواد کې بې کوره کړي دي. څه نا څه دوه میليونه ماشومان له سختې خوارځواکۍ کړيږي. ۲۴ ميليونه يمني وګړي بشري مرستو ته اړتيا لري.

جګړې د يمن د پولي واحد ارزښت را کم کړی دی چې دا د بيو د لوړوالي سبب ګرځيدلی او پايلې یې بې وزلي او لوږه ده. د يمن د وګړو ستره برخه خپلې اړتياوې نه شي پوره کولی.

جګړې د يمن وګړي بشري مرستو ته اړ کړي دي. خو له سرحدونو څخه په ځانګړي توګه د سمندري سرحدونو څخه چې د ياغيانو په کنترول کې دي، تیريدل آسان کار نه دی. مرسته کوونکي ډېر په مشکل سره د اړتيا وړ شيان خلکو ته رسوي.

د يمن ښکلې پلازمينې صنعا ته د جګړې له کبله سخت زيان رسيدلی دی. په ۲۰۱۵م کال کې د سعودي عربستان په مشرۍ ائتلافي ځواکونو د يمن په رسميت پيژندل شوي حکومت په ملاتړ، پر صنعا هوايي بريدونه وکړل. دا چې صنعا د حوثي ياغيانو پوخ سنګر دی، نو پر دې ښار سخت بمبار وشو.

د يمن جګړه د ډېرو مرګونو باعث شوه. د ملګرو ملتونو د معلوماتو په حواله د يمن په جګړه کې تر اوسه ۲۳۰ زره کسان مړه شوي دي. له دوی نيمايي يې ملکيان دي چې د جګړې له کبله د رامنځته شوې بې وزلي او بدبختيو له کبله مړه شوي دي. په زرونه کسان د ښکيلو خواو ترمنځ د لاس په لاس جګړې قرباني شوي. په وژل شويو کې کابو ۲۰۰۰ ماشومان هم شامل دي.

د يمن جګړه لا دوام لري. په همدې حال کې د هيواد په ځينو سيمو کې اوس هم کرهنیزې ځمکې لا شته او کرل کيږي. دا سړی چې [ په انځور کې] د يمن په جنوب لويديځ کې د تعز په بازار کې هر شی چې په لاس ورځي، پلوري دلته د قات د پلورلو په حال کې ليدل کيږي. قات د يمن يو مشهور بوټی دی چې د مخدره موادو په توګه ترې استفاده کيږي.

يمن څو پيړۍ د هند او عربي نړۍ ترمنځ د مصالحو د تجارت مرکز وو. خو هندوستان ته د سمندري لارو تر کشف وروسته یې خپل دغه مهم تجارتي نقش له لاسه ورکړ. د يمن «جاده ادويه» يا د مصالحو جاده د يادګار په توګه پاتې ده. پاسنې انځور په ۲۰۲۰م کال کې د تعز په يوه دوکان کې اخيستل شوی دی.

جنګ پرته له ويجاړيو بل څه نه راوړي. خو د مطلقې ويرانۍ په منځ کې هم د ژوند نخښې پر ځای پاتې دي. د تعز ښار د لامبو دا حوض له جګړو په امان پاتې شوی. دلته اوس هم د پخوا په څير د وزګار وخت د تیرولو امګان شته او د خلکو له پاره د خوښۍ د يو څو شيبو د ترلاسه کول زمينه برابروي.