Sztuczna inteligencja. Fikcyjni lekarze leczą w sieci
6 października 2023
Lekarze w kitlach i ze stetoskopami na szyi udzielają porad zdrowotnych w filmach, zamieszczanych w mediach społecznościowych. Mówią o naturalnych środkach leczniczych, radzą, jak sprawić, by zęby były bielsze. Nie są to jednak prawdziwi lekarze, ale wygenerowane przez sztuczną inteligencję boty, które docierają ze swymi wątpliwymi radami do setek tysięcy subskrybentów. A nie wszystko, co mówią, odpowiada prawdzie.
Czy nasiona chia pomagają zapanować nad cukrzycą?
Porada: „Nasiona chia pomagają kontrolować cukrzycę”. Tak twierdzi wygenerowany przez sztuczną inteligencję lekarz-bot na Facebooku. Wideo ma ponad 40 tysięcy polubień, około 2,1 mln odsłon i zostało podane dalej 18 tysięcy razy.
DW sprawdza fakty: To fake.
Nasiona chia cieszą się dużą popularnością przede wszystkim ze względu na zawartość wielu pozytywnie oddziałujących składników aktywnych. Są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe i błonnik, a także niezbędne aminokwasy oraz witaminy. Według amerykańskiego badania z 2021 roku nasiona chia pozytywnie wpływają na zdrowie. Osoby z cukrzycą typu 2 i nadciśnieniem miały dużo niższe ciśnienie krwi po spożywaniu przez kilka tygodni pewnej ilości nasion chia. Inne badanie, opublikowane w kwietniu 2023 roku, potwierdza, że nasiona chia wykazują właściwości przeciwcukrzycowe i przeciwzapalne.
Nasiona chia mogą zatem mieć pozytywny wpływ na zdrowie osób cierpiących na cukrzycę rożnych typów. – O wyleczeniu nie ma jednak mowy – mówi nam Andreas Fritsche, diabetolog z Kliniki Uniwersyteckiej w Tybindze. Nie ma zatem żadnych naukowych dowodów na to, że chia mogą leczyć cukrzycę bądź całkowicie kontrolować chorobę.
Ale fałszywe są nie tylko informacje, ale i lekarz, który je przekazuje. W mediach społecznościowych krąży wiele filmów takich fałszywych lekarzy. Czasem mówią tylko o tym, co wspomaga zdrowie, a czasem udzielają wskazówek dotyczących urody, takich jak domowe środki stymulujące wzrost brody czy wybielania zębów.
Szczególnie wiele takich nagrań wideo z lekarzami wygenerowanymi przez sztuczną inteligencję publikowanych jest w języku hindi, chociaż większość ma angielski opis swojego profilu. Według jednego z kanadyjskich badań z 2021 roku podczas pandemii COVID-19 Indie stały się ogniskiem fałszywych informacji na temat zdrowia. Dane pokazują, że pod tym względem Indie wyprzedzają takie kraje, jak USA, Brazylia i Hiszpania, w których również można było zaobserwować dużą ilość dezinformacji na temat pandemii. Wśród możliwych przyczyn tej sytuacji badanie wymienia duże rozpowszechnienie Internetu w tym kraju, rosnącą konsumpcję mediów społecznościowych i po części niskie kompetencje internetowe użytkowników i użytkowniczek.
Wygląd wygenerowanych przez sztuczną inteligencję lekarzy może wzbudzać zaufanie. Niektórzy sprawiają wrażenie, jakby właśnie wyszli z sali operacyjnej. Ale już samo podanie się za lekarza może wprowadzać w błąd, uważa Stephen Gilbert, profesor w Centrum Zdrowia Cyfrowego im. Else Kroener-Fersenius na Uniwersytecie technicznym w Dreźnie. Zajmuje się on m.in. oprogramowaniem medycznym, które opiera się na sztucznej inteligencji. – Chodzi o wykorzystanie autorytetu lekarza, który ma bardzo wiarygodną i prawnie ugruntowaną rolę w prawie wszystkich społeczeństwach – powiedział w rozmowie z DW.
– Mamy zatem do czynienia z celowym wprowadzaniem w błąd w określonych celach – ocenia Gilbert. Według niego cele te mogą być różne: może to być sprzedaż produktu lub sprzedaż usługi, np. sprzedaż konsultacji medycznej w przyszłości.
Czy można uleczyć choroby mózgu domowymi sposobami?
Porada: „Siedem zmielonych migdałów, dziesięć gram cukru kandyzowanego i dziesięć gram kopru, przyjmowane z mlekiem przez 40 dni wieczorem, leczy wszystkie rodzaje chorób mózgu”. To porada wygenerowanego przez sztuczną inteligencję lekarza z nagrania wideo, opublikowanego na Instagramie. Konto ma ponad 200 tys. abonentów, a wideo zostało wyświetlone ponad 86 tys. razy.
DW sprawdza fakty: To fake.
Przepis ten dotyczy ponoć leczenia wszystkich chorób mózgu. Ale informacja jest fałszywa, mówi prof. Frank Erbguth, przewodniczący Niemieckiej Fundacji na rzecz Badań nad Mózgiem. Nie ma żadnych dowodów na to, że receptura ma lecznicze właściwości jeżeli chodzi o choroby mózgu. Również wyszukiwanie w internecie nie daje żadnych wyników na temat wspomnianej mieszanki. Niemiecka Fundacja Badań nad Mózgiem radzi na swojej stronie internetowej, by w przypadku niepokojących symptomów, jak paraliż, zaburzenia mowy, niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
W tym wideo, tak jak w innych nagraniach na podobnych kontach, wydać postać lekarza w białym kitlu. Według Gilberta łatwo rozpoznać, że to obraz stworzony przez sztuczną inteligencję – na przykład po statycznym wizerunku lekarza z poruszającymi się ustami i minimalnymi ruchami twarzy. Jedna ekspert ostrzega przed potencjalnym wpływem sztucznej inteligencji na medycynę w przyszłości. – Bardzo niepokojącym obszarem, w który prawie na pewno się to przeniesie, będzie połączenie wszystkich tych procesów razem, tak aby odpowiedzi były generowane w czasie rzeczywistym przez sztuczną inteligencję – ocenia.
Oprócz treści wideo, które mogą być manipulowane, sztuczna inteligencja stwarza ryzyka w innych obszarach, na przykład jeśli chodzi o tzw. deep fakes w diagnostyce medycznej. Na przykład w badaniu z 2021 roku izraelskim naukowcom udało się stworzyć kilka fałszywych obrazów tomograficznych, pokazując, że na takich skanach guzy mogą być dodawane i usuwane. Podobne rezultaty dało badanie z 2021 r., podczas którego wygenerowano przekonujące elektrokardiogramy, pokazujące fałszywe bicie serca. Także chat boty mogą stanowić zagrożenie, bo ich odpowiedzi mogą brzmieć wiarygodnie, nawet gdy nie będą zgodne z rzeczywistością. – Zadaje się pytanie, a one prezentują się jako znawcy. To groźne dla pacjentów – uważa Gilbert.
Jednak pomimo zagrożeń, sztuczna inteligencja odgrywa w ostatnich latach coraz ważniejszą rolę w medycynie. Wspiera ona na przykład lekarzy w analizie obrazów rentgenowskich i ultrasonograficznych, a także w diagnostyce i leczeniu. Gilbert dostrzega nie tylko negatywne strony sztucznej inteligencji. – W wielu krajach porady medyczne są bardzo drogie lub w ogóle niedostępne – zauważa. – Tak więc dla wielu ludzi w wielu krajach dostęp do informacji może być ogromną zaletą.
Pozostaje oczywiście pytanie, czy te informacje będą wiarygodne i poprawne. Aby to sprawdzić, użytkownicy mogliby najpierw poszukać w sieci informacji na temat symptomów, obejrzeć widea certyfikowanych podmiotów lub, jeśli to możliwe, przeczytać dodatkowe badania naukowe i porównać informacje.
Jak mówi Gilbert, zawsze zaleca się też sprawdzenie, jaki zespół medyczny stoi za stronami internetowymi, aplikacjami lub kontami. Jeśli nie możesz sprawdzić, kto za tym stoi, najlepiej zachować sceptycyzm i założyć, że nie jest to wiarygodne źródło.