NATO. Długa historia sporów między sojusznikami

Przykładem sporów w łonie NATO był często stosunek do Rosji. Podczas gdy USA za prezydentury George'a Busha juniora wspierane między innymi przez Polskę chciały przyjęcia do NATO Ukrainy i Gruzji, plan ten został zarzucony na skutek oporu Niemiec i innych państw Europy zachodniej. Także amerykańskie plany budowy tarczy antyrakietowej wywoływały sprzeczne reakcje. Następca Busha  Barack Obama mocno zmodyfikował plany poprzednika. Konflikt na Ukrainie i rosyjska aneksja Krymu pokazały, że wypracowanie wspólnej linii wobec Moskwy związane jest ze sporym wysiłkiem.

"Nowa" i "stara" Europa

Tylko raz w historii Sojuszu uruchomiony został artykuł piąty Traktatu Waszyngtońskiego. Artykuł ten mówi o obowiązku przejścia z pomocą zaatakowanemu z zewnątrz państwu członkowskiemu na zasadzie "wszyscy za jednego". 

Zaatakowanym państwem były Stany Zjednoczone. Po 11 września 2001 USA mogły liczyć na wsparcie sojuszników, jednak reakcja Busha podzieliła NATO. Gdy ten prezydent w 2003 r. napiętnował Irak jako rzekomego poplecznika Al-Kaidy i posiadacza broni masowego rażenia, w interwencji w Iraku wzięła udział jedynie "koalicja chętnych". Należały do nich Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania i Polska. Inni, jak np. Niemcy Francja i Belgia, gdzie NATO posiada swoją polityczną kwaterę główną, sprzeciwiły się wojnie z Irakiem. Jeszcze nigdy w historii sojuszu NATO nie było tak podzielone jak w tamtym czasie. Między przywódcami sojuszniczych państw dochodziło do ostrych werbalnych potyczek. Ówczesny minister obrony USA Donald Rumsfeld określił europejskich przeciwników wojny w Iraku pogardliwie mianem "starej Europy". Zwrot ten stał się w 2003 r. w Niemczech słowem roku.

Południowo-wschodnia flanka

W 1952 r. Grecja i  Turcja jednocześnie przystąpiły do NATO. Oba te państwa uważane były za strategicznie ważne. Miały bronić południowo-wschodniej flanki Europy przed możliwą sowiecką agresją.

Miały one też zadbać o stabilizację na przedpolu niespokojnego Bliskiego i Środkowego Wschodu. Mimo, że zarówno w Turcji, jak i w Grecji, w wyniku zamachów stanu przez lata były dyktaturami wojskowymi, nie zmieniło to nic w kwestii statusu tych państw jako członków Sojuszu. Ale rządy wojskowych po obu stronach pogłębiły wzajemną nieufność. Od tego czasu dochodzi regularnie do napięć na grecko-tureckim pograniczu. Kiedy w 1974 roku na Cyprze wylądowały oddziały tureckie, Grecja wystąpiła na krótki czas ze struktur wojskowych NATO. Jednak mimo wszystko - między Turcją a Grecją nie doszło do wojny. Nieufność wobec Turcji sprawia jednak, że grecki budżet na obronę należy proporcjonalnie do najwyższych w Sojuszu i wynosi ponad 2 procent PKB.

Nieufna Francja

Francja była w 1949 roku jednym z 12 członków-założycieli NATO. Jednak prezydent Charles de Gaulle zdystansował się w latach sześćdziesiątych od Sojuszu. Nie chciał pogodzić się z amerykańską dominacją w NATO, a Sojusz uważał za instrument do forsowania amerykańskich interesów. W efekcie francuskie siły zbrojne zostały wycofane spod dowództwa Sojuszu. Francja mogła sobie na to pozwolić, ponieważ kilka lat wcześniej stała się mocarstwem atomowym. W 1966 r. Francja wycofała się ze struktur militarnych NATO, pozostała jednak członkiem Sojuszu. Pikanterii dodaje temu fakt, że w tym czasie polityczna Kwatera Główna NATO znajdowała się w Paryżu. Dopiero w 1967 roku, pod naciskiem USA przeniesiona została do Brukseli. Status Francji jako członka NATO zmienił się dekady później. Dopiero w 2009 r. prezydent Nicolas Sarkozy ponownie podporządkował francuskie siły zbrojne dowództwu Sojuszu.

Dyktatura jako państwa założycielskie

W ubiegłych latach wielokrotnie mowa była o "wartościach NATO": członkowie mają przyznawać się do zasad demokracji państwa prawa oraz poszanowania praw człowieka. W tym kontekście krytycy zwracają uwagę poważne deficyty na tym polu w przypadku Turcji. Zapomina się przy tym, że nie tylko Turcja i Grecja były przez wiele lat dyktaturami wojskowymi. Taką dyktatura była także Portugalia, która do lat siedemdziesiątych pozostawała pod rządami gen. Antonio Salazara. Portugalia odpowiadała jednak za południowo-zachodnią flankę Europy i była pod względem strategicznym cennym sojusznikiem. Także antykomunizm Salazara dobrze wpasowywał się w atmosferę zimnej wojny. Ciekawostką jest fakt, że w 1953 r. Salazar otrzymał wysokie odznaczenie państwowe młodej RFN.

Christoph Hasselbach / Bartosz Dudek