30 години од почетокот на опсадата на Сараево

Сончев ден, невообичаено мирен, ги намами децата во сараевската населба Седреник да излезат на улиците. Тој 3 мај 1995 година, Амел и Џемил Хоџиќ, желни да си играат и да се дружат со своите врсници, го напуштија засолништето. Амел имаше 16 години, а Џамил беше четири години помлад.

„Тој ден беше објавен прекин на огнот, примирје и едвај чекавме да играме надвор. Играв со џамлии, а Амел играше тенис со пријателите. Сè изгледаше речиси идилично“, изјави Џамил за ДВ.

Се сеќава дека тоа утро појадувале заедно, го поделиле на пола чоколадото што го имале и ја чекале мајка им да се врати од работа. Била дежурна во Воената болница.

Џагорот и смеата на децата ги прекинало пукањето.

„Беше толку бучно што ми одекна во ушите. Настана паника. Децата врескаа, скокаа. Се свртев и ја видов другарката како го држи Амел. Беше погоден во градите, но се уште беше на нозе“, се сеќава Џемил.

Истрчал по мајка си, која се обидувала да го реанимира својот син. Џамил вели дека брзо пристигнало возило од соседството и ги однело во Воената болница.

„Амел не можеше да земе здив во автомобилот. И велев на мајка ми дека е жив, дека нема да умре“, раскажува Џамил.

Додека се возеле, Џамил го тргнал од раката на Амел часовникот облеан со крв.

„Не знам зошто го извадив тој часовник. Можеби се плашев дека некој ќе го украде или сакав да имам спомен од брат ми“, вели Џамил. Тој вели дека по приемот во болница, Амел веднаш бил однесен на операција. Се сеќава дека останал во собата со колегите на мајка му, медицинските сестри, чекајќи го исходот од операцијата.

„Влезе една сестра и рече: „Те вика мајка ти“. Влегов во салата, а таа беше толку смирена со блага насмевка ми рече да го бакнам брат ми. Бев среќен, мислев дека е спасен, дека операцијата е успешна. Сепак, по неколку секунди таа додаде „за последен пат“. Тогаш се урна целиот мој свет“.

Истрел во слепоочницата на ученикот

Неџад Субашиќ имал тринаесет години кога снајперист го погодил во главата. Убиен е на 28 декември 1992 година во сараевската населба Алипашино поле, кога со тетка му и роднините се обидел да претрча преку поранешната улица Тетовска.

Додека се подготвувале да ги претрчаат тие дваесетина метри од улицата, каде што постојано се пукало, Неџад го фатил за рака својот помлад братучед Харис.

„Прво потрча мајка ми, бидејќи најопасно е да се биде прв, а потоа и ние по неа“, се сеќава Харис Ибрахимовиќ, кој тогаш имал седум години.

Често ја минувале таа улица која постојано била под снајперски оган, а на неа немало никаква заштита. Месеци подоцна на тоа место ќе бидат поставени стари автобуси, со цел да се заштити преминот на граѓаните.

„Слушнав истрел. Не забележав дека мојата лева рака остана празна. Слушнав еден од граѓаните како вели „Дете е рането“. Веќе бев безбеден, мајка ми се сврте и почна да вреска. Тој лежеше во локва крв токму на средината на таа патека. Беше погоден од снајперски истрел во левата слепоочница“, се сеќава Харис.

Злосторства без казна

Харис ја раскажа приказната за убиството на братучедот Неџад откако беше објавено видео на францускиот фоторепортер Филип Буфон за снајперско гнездо во населбата Неџариќи во 2021 година.

По објавувањето на овие снимки, на 21 мај 2021 година, Обвинителството на Босна и Херцеговина оформи предмет за видео снимки од снајперски активности во сараевската населба Неџариќи.

„Случајот е формиран веднаш откако видеата се појавија на интернет порталите. Ќе се испитаат сите околности и улогата на сите лица пд снимката“, соопшти тогаш Обвинителството на БиХ.

„Оттогаш двапати дадов изјава пред истражителите од Државната агенција за истраги и заштита“, рече Харис.

Снајперистите во населбата Неџариќи не се единствените кои сееја страв кај Сараевчани. За граѓаните на главниот град на БиХ кои ја преживеаја опсадата, 30 години подоцна споменот на снајперот од еврејските гробишта, зградата во населбата Грбавица, која беше под контрола на војската на Република Српска, населбата Неџариќи..., сè уште се асоцијација на стравот што снајперистите го посеаја во опколениот град.

Нема пресуда за снајперистите

Ирма имала 11 години.На 20 март 1993 година била убиена од шрапнел на граната која паднала меѓу зградите каде си играле деца.

„Мојата Ирма излезе пред куќата да си игра со другарките. Нивната игра беше прекината со граната, а на Ирма и беше пресечена артеријата.Веднаш била пренесена во болница, но не преживеа. Оттогаш поминаа речиси 30 години, но болката за неа не престанува“, вели нејзиниот татко Фикрет Грабовица.

Фикрет, кој сега е претседател на Здружението на родители на убиени деца во Сараево, вели дека за време на опсадата систематски биле убивани деца.

„На некои локации одеднаш беа убиени пет, шест, седум деца. За мене е страшно, тажно, трагично... Посебно ми е страшно тоа што некој гледал низ нишан и нашол сила да испука куршум на две или петгодишно дете“, вели Грабовица.

Против снајперистите не се поднесени поединечни обвиненија пред Хашкиот трибунал или судските институции во Босна и Херцеговина.

Хашкиот трибунал го осуди Станислав Галиќ на доживотен затвор за кршење на законите и обичаите на војната и злосторствата против човештвото, како и за кампањата за гранатирање и снајперски напади врз цивилното население во Сараево. Драгомир Милошевиќ е осуден на 29 години затвор.

Грабовица вели дека од 1.601 убиено дете секое десетто било убиено од снајперски куршум.

„Родителите со години чекаат да бидат казнети криминалците и одговорните за убиството на децата за време на опсадата на Сараево. Сепак, тоа изостанува и многу ги боли родителите“, додава тој.

Водачот на босанските Срби, Радован Караџиќ и воениот командант на Армијата на РС, Ратко Младиќ, беа осудени на доживотен затвор од страна на Хашкиот трибунал, вклучително и за злосторства извршени во Сараево.

Опсадата на Сараево започна на 5 април 1992 година, а заврши на 29 февруари 1996 година. Тоа траеше 1.425 дена. За време на опсадата загинаа 11.541 граѓанин на Сараево, меѓу кои 1.601 дете.

Потрага по фотографијата на брат ми 

Дваесет години по убиството на неговиот брат, Џемил Хоџиќ е успешен видео-монтажер, кој живее во Доха, Катар, повеќе од десет години. Тој го лансираше меѓународниот проект „Алеја на снајпери“. Првично побарал од пријателите и соседите на брат му да му испратат негови фотографии доколку имаат. 

„Речиси немам фотографии од Амел. Немам фотографии од нашите дружења, роденденски прослави, сето она што секое дете подоцна го чува како вредно сеќавање“, вели Џемил.

По 26 години добил фотографија на која е со својот брат, една година пред да започне опсадата на Сараево.

„Последните три години плачев повеќе отколку во претходните 24. Нешто се собирало, можеби вина, бидејќи не плачев дури и кога Амел беше погоден, не плачев на погребот“, се сеќава Џамил.

Во потрага по фотографии од неговиот убиен брат, сараевчанецот Џемил Хоџиќ собра околу 1.200 фотографии направени во опколеното Сараево. Слики од убиени деца, преполни болници, бегство од снајперисти. Животот на Сараевчани за време на опсадата засега е сумиран во околу 90 галерии.

Меѓу првите што го контактирале бил фоторепортерот Дерек Хадсон, кој му испратил триесетина фотографии. Тешко е да се каже која е посилна. Тогаш почна. Почнаа да се јавуваат фоторепортери од целиот свет, кои беа сведоци на трагедијата на Сараевчани.

Проектот „Снајперската алеја“, вели Хоџиќ, сега не е само спомен на неговиот брат. Посветен е деца на кои куршумите и шрапнелите им го одзедоа детството.