Толковниот речник ја фиксира лексиката на македонскиот јазик

„ ... Права и чиста реч да изљезед и да се разбирад што некои за нешто кажувад иљи зборувад“ – напиша уште во 1875 година самоукиот, но и надарен македонски јазичар - лексикограф и граматичар Ѓорѓија Пулевски во својот „Македонско-албанско-турски тријазичен речник“. Ова своевидно речничко завештание на Пулевски „да излезе права и чиста реч и да се разбира што некои за нешто кажуваат, или зборуваат“, како и искуствата и традициите од лексикографските дела и на Поп Данаил, Константин Петкович, браќата Димитар и Константин Миладинови, на Блаже Конески, Крум Тошев, Кирил Конески и редица други македонисти во 20-тиот век, се вградени во полна мера во конечно комплетираниот „Толковен речник на македонскиот јазик“. Последниот, шести том на овој речник беше промовиран во средата (25.03.2015) во Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“ во Скопје. „Толковниот речник“ е резултат на четиридеценискиот ангажман и залагање на научните работници од Институтот за македонски јазик. По обемното пронаоѓање и прибележување зборови од најразлични извори и откако беше оформена огромна картотека со тие зборови во Институтот, од 2003 до 2014 година се објавуваа последователно шесте томови на толковникот под редакција на Кирил Конески (главен редактор), Живко Цветковски и Снежана Велковска (раководител на проектот).

Колку зборови севкупно има македонскиот јазик?

Снежана Велковска, научен советник во Институтот истакнува: „Изработката на 'Толковниот речник' е од огромно значење за македонскиот јазик и македонската нација, бидејќи ја фиксиравме лексиката на македонскиот јазик на почетокот на 21-виот век, која што се зборува од просечен македонски говорител во овој момент. Толковникот има околу сто илјади зборови и тој е речник од среден обем. Имаме три милиони ливчиња во нашата картотека, што значи дека се тоа 3 милиони употреби на сите прибележани зборови со нивните значења. Во картотеката имаме можеби и трипати повеќе зборови од толковниот речник, односно, 300 илјади зборови. Во следниот период ни претстои работа да се забележат и сите оние други зборови, кои не се наоѓаат во нашите картотеки од најразлични причини, а се употребуваат во нашиот јазик. Една од следните задачи во Институтот е да се направи 'Електронски корпус на македонскиот јазик' и тогаш ќе може многу поточно да се определи колку зборови има македонскиот јазик.“

Живко Цветковски, пензиониран универзитетски професор - македонист, се надоврзува: „Огромно е и историско е значењето на овој толковник за македонскиот народ. Со овој речник се потврдува дека Македонците се народ со богата лексика, иако честопати не оспоруваат од соседните народи и пошироко. Со ова дело покажуваме дека имаме долга јазична традиција и многу богато лексичко наследство, кое не може да се оспори. Познато е дека врвни дела од светската белетристика се преведени на македонски јазик, или обратно: од нашиот јазик на некој од светските јазици. Сега се приклучуваме кон повеќето народи што имаат речници од ваков вид и обем, но, тоа се речници на јазици што имаат многу подолга традиција како стандардни, литературни јазици на определени народи, кои имале време, услови и можости да си ги направат многу порано ваквите речници.“

Со малку пари и многу ентузијазам

Сега Македонија повеќе нема да биде единствената држава во Европа што и во почетокот на 21 век нема толковен речник. „Јазичното богатство содржано во неговите томови е уште едно сведоштво за различноста и посебноста на македонскиот јазик во словенскиот свет“, категорична е Снежана Веновска – Антевска, научен советник во Институтот за македонски јазик: „Потребата од ваков речник беше голема. Речиси во целиот словенски свет кодифицираните јазици имаат вакви речници, во различен обем. Иронија е кога јазикот македонски, од кој се рашири словенската писменост, речиси последен од словенските јазици оформува ваков речник. Претставената лексика во него е приказ за нашата различност од другите словенски јазици, затоа што некои зборови што ги има во ’Речникот’ не се употребуваат во другите словенски јазици и се карактеристика на македонскиот јазик.'

На „Толковниот речник на македонскиот јазик“ од првиот до шестиот том во „финишот“ од изминатите 14 години интензивно работеа тим од 21 научен работник од Институтот за македонски јазик, Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ и Педагошкиот факултет „Климент Охридски“ од Скопје, од соодветните факултети и од Државниот универзитет во Штип, како и други помлади соработници. Тие се судираа со не мали финансиски и други проблеми, но, наспроти се, создадоа капитално лексикографско дело. Вршителката на должноста директорка на споменатиот институт и виш научен соработник Елена Јованова – Грујовска напоменува: „Секoј речник, вклучителнo и нaшиoт, зaстaрувa вo мoментoт нa oбјaвувaњетo. Рaбoтaтa нa дoпoлнувaње нa тој речник прoдoлжувa. Тoлкoвните речници нa мнoгу нaрoди се пишувaни пo седумдесет, стo, пa и пoвеќе гoдини. Зaтoa, Тoлкoвниoт речник нa мaкедoнскиoт јaзик не излегувa сo дoцнење, туку стaнувa збoр зa пoдвиг нa мaкедoнскaтa лексикoгрaфијa. Тoј е темел зa прoучувaње рaзлични јaзични прaшaњa: aрхaичнa лексикa, истoризми, неoлoгизми, терминoлoгијa, стaндaрднa лексикa... “

Речникот ќе се поставува бесплатно на интернет

Професорот од државниот Филолошки факултет Људмил Спасов се надоврзува: „Иако има извесни недоследности меѓу првите томови и послените томови, Толковниот речник претставува историски важна појава. Собраниот материјал во него е одлична основа за уште многу специјализирани речници, но и за други проучувања. Речников е печатен во мал број примероци и тоа може да фрли сенка на целиот проект. Апелирам да се издаде второ издание во доволен број примероци, кои ќе се најдат насекаде каде што се потребни!“

Од Институтот за македонски јазик најавуваат дека веќе се започнати преговори со Издавачката фондација „Македоника“ во смисла на пообемно печатење и дистрибуција на македонскиот толковен речник, кој ќе биде поставен и на интернет, „за да биде достапен на секој студент, ученик и секој граѓанин воопшто“. Нашите соговорници велат дека е потребно овој толковник да послужи како основа и за изготвување нов пообемен и исцрпен нормативен речник на стандардниот македонски речник, како замена на од поодамна застарениот тритомен „Речник на македонскиот јазик“, кој има само околу 65 илјади зборови.