Рујните солзи на македонскиот лав

Првпат бев во Македонија на матурска екскурзија. Во Старата Чаршија во Скопје, во таа 1983 година, очекував дека, наслушнувајќи ги разговорите на луѓето, ќе разберам повеќе. Прво помислив дека македонскиот е потежок од словенечкиот, а потоа разбрав дека всушност слушам албански и затоа ништо не разбирам. Во еден струшки хотел за првпат пиев македонско вино. Социјалистичките алкохолни пијалоци беа евтини и произведуваа главоболка. Мојот прв мамурлак во животот беше тој струшкиот, најтежок.

Една година по таа екскурзија која не водеше по „патеките на револуцијата“ од Тузла до Струга и назад, седев во касарната и муабетев со Македонците. Минуваше здодевен загрепски викенд, старешините се занимаваа со своите жени и деца, дежурниот офицер се запиваше во својата канцеларија, а ние, војниците на ЈНА, распашани и премлади за нешто да мезиме, го пиевме на празен желудник истото она македонско вино. Го набавуваме кај некој Босанец во продавничката зад жицата. Во војска човек се навикнува на сешто, па и на тежок мамурлак.

Позитивниот дух на моите македонски другари и целосното отсуство на агресивност кај нив ми беа симпатични. Ним им беше непознато динароидното курчење. Таа питомост пленеше. Нешто од ведриот, а меланхоличен штимунг провејуваше и низ македонските народни песни. Влатко Стефановски со својата синтеза на фолк и џез-рок ми го покажа патот по кој ќе тргне мојот музички вкус откако ќе се засити од хард-рок и психоделија.

Долго имав симпатии за Македонија од далеку. Потоа дојде 1991 година. Младата поетска репрезентација на Босна и Херцеговина  настапуваше на Струшките вечери на поезијата. Првпат во животот летав, прво од Белград, со педантна и модерна машина на новооснована словенечка компанија. А потоа за Скопје со летало на новооснована македонска компанија. Најпрво мислев дека на седиштата се испишани реченици на руски. Излезе дека биле на бугарски. Некој ми кажа дека Македонците купиле расходувани бугарски машини за да држат чекор со југословенските републики, кои во основањето на авио компании видоа национален престиж.
Да скратам. На Охридското езеро беше прекрасно. Васил Тупурковски во бел костум го отвори фестивалот на поезијата, надвор пред масата луѓе Радован Павловски викаше во микрофонот, а словенечката екипа отпатува најрано, оставајќи ни нам од братските републики полна кеса фин зелен канабис. 

Потоа, откако ја напуштив Југославија во распад, во Нирнберг се дружев со Зоран, Македонец кој една година пред моето доаѓање во германскиот егзил побарал азил затоа што не сакал војна која не е негова. Во слободно време се тепаше со Грци по нирнбершките крчми. Тоа беше првиот знак дека и питомите луѓе можат да полудат.

Охрид и „новото“ Скопје

На ред дојдоа средбите со сликарот кој се викаше Ице. Во Ахен ги собра сите раскарани браќа; езотеричните сонца и слики-икони на ѕидовите на неговото ателје имаа нешто смирувачко за заедницата на поранешните Југословени желни за дружење. 
Некаде кон почетокот на втората деценија на вториот милениум работата повторно на кратко ме одведе во Македонија. Запознав возач на автобус кој преживеал напад на албанските бунтовници. Луѓето кои ги превезувал немале толку среќа. Додека ми ја раскажуваше својата приказна очите му се полнеа со солзи. Него го прогонуваа сеќавањата на мртвите патници, а мене, понекогаш, сеќавањето на неговото бескрајно тажно лице. Потоа во Охрид пробав незаборавна јагула која ја подготви мајка на мој албански колега. Еден германски колега ме сними со неговиот паметен телефон додека од музичарите ја нарачувам „Зајди, зајди“. Таа снимка подоцна, припит, ја избриша. Во истиот Охрид се вратив повторно кога мојата германска фирма организираше посета на Македонија. Во еден охридски ресторан го слушнав најдобриот кафеански оркестар во животот. 

Првата средба со новото Скопје уследи пред неколку години. Политичкиот концепт на правење на „постар и поубав“ град ме изненади. И пред некој ден повторно го обиколив тоа чудо. Напреднало.
Сфатив дека грандоманијата е обид за ослободување од клаустрофобијата. Од југот не ви го признаваат името. Од север- црквата. Од западот ве посакуваат до половина, а од исток- цели. Таа опсадна состојба од добар дел од најпитомите луѓе од поранешна Југославија создаде инаетчии. А се појавија и партии кои тој инат го прокнижија како мегаломански политички капитал.
Кафеаните и натаму се прва класа. Луѓето во секојдневието и натаму се срдечни. Но во општата слика нешто опасно се помрдна од Ерос кон Танатос. Особено во Скопје.
Не знам дали испив чашка повеќе, но на еден ѕид на улицата Партизански одреди пишува: Македонија до Индија. Во вечерната прошетка гледам огромни насукани галии на брегот на Вардар. Потоа, преку еден париски мост забележувам привиденија на Белата Куќа. Една римска фонтана. Огромни камени луѓе со пушки, јатагани или царски инсигнии. Ја гледам најголемата партиска централа во Европа. И градилишта кои ветуваат уште повеќе од тоа. Лондонски автобуси од кинеско производство.
Под еден џиновски коњаник го гледам македонскиот лав.

Неговите крвави солзи ме трогнаа.

И затоа го пишувам сето ова, како љубовна изјава на една земја која месечари на работ на стварноста.

 

Драгослав Дедовиќ е уредник на Српската редакција на ДВ.