Македонска јазична (не) култура

Неделава во Скопје во Македонската академија за науки и уметности беше одржана меѓународна научна конференција на тема „Популарната култура – поглед одоздола“, на која културолозите, лингвистите и научници од други профили од хуманистичките науки расправаа за творењето на популарната култура, погледнато од аспектот на обичните луѓе, наспроти „високата култура“. Во оваа пригода со свои предупредувања се огласија повторно научните работници, кои го изучуваат македонскиот јазик, посочувајќи на некои најнови негативни тенденции.

Симона Груевска – Маџовска, професор од Институтот за македонски јазик во Скопје фрла поконкретен поглед на состојбата во која се наоѓа македонскиот јазик од агол на популарната култура. Таа критички забележува дека популарната култура врши многу големо влијание врз развојот на македонскиот јазик, главно, на планот на лексиката, но, често и на граматиката, што се изразува во преземање туѓи јазични конструкции и слично. Груевска – Маџовска нагласува: „Последните години неколку појави ја одбележаа популарната култура во Македонија. На прво место ќе ја споменам хумористичната серија К-15, во која учествуваа неколку ликови кои се карактеризираа со специфичен начин на зборување, кое изврши огромно влијание на јазичниот израз, особено на најмладите, и тоа негативно. Од пред неколку години 'сапунските серии', главно од турско потекло, ги запоседнаа малите екрани во Македонија и предизвикаа масовна употреба на турцизми, како и на изрази директно преведени од турскиот јазик. Тоа беше појава којашто имаше тенденција на губење во македонскиот јазик, но, сега не само што се возобнови туку стана и уште помасовна отколку што била претходно. Од преведената литература, мора да се истакне големиот наплив на т.н. шунд-литература, којашто дојде како замена на порано популарните романчиња, да речеме 'љубовен викенд-роман' и сл., и која, главно, се карактеризира со лош превод без лектура.“

„Стандардот на македонскиот јазик е во длабока криза“

Стојка Бојковска, пензиониран универзитетски професор од Државниот универзитет во Скопје, на научната конференција во МАНУ говореше за (не)свесните активности во градењето на македонската јазична (не) култура., подвлекувајќи, меѓу другото, „Се прашувам кој е тој фактор што ја стимулира јазичната некултура? Ми се чини дека македонскиот јазик, неговиот стандард, е во длабока криза. Многу малку правиме за да го подигнеме нивото на таа јазична култура во Македонија. Сакам да апелирам до одредени субјекти и институции во земјата да се вложат поголеми свесни напори за градење на македонската јазична култура, бидејќи неспорен факт е дека вредноста на секој поединец и на секоја нација во целина се препознава и се оценува и според вредноста на нивната јазична култура. Не сме свесни колку е важна нормата, колку е важна и културата на зборувањето. Заборавивме на основната работа, која не‘ пласира некаде високо меѓу другите општества во светот, а тоа е македонскиот јазик. Како да не сме свесни што се случува со нашиот јазик.“

Груевска – Маџовска се надоврзува: „Со појавата на интернетот, и особено социјалните мрежи, јазикот повторно изби во преден план. Тука секој го отсликува сопственото познавање или непознавање на јазикот. Иако често сме сведоци на злоупотреба на јазикот, снижување на нивото на јазичната култура, пишување на македонски на латиница и слично, сепак оваа, може да се каже 'јавна употреба на јазикот“, може и позитивно да влијае, кога некој ќе почне повеќе да внимава на тоа како се изразува, односно како пишува, иако тоа е можеби повеќе од страв од потсмев. Дали може да се размислува во правец на тоа дека колку повеќе јазичниот израз на поединци скршнува од стандардот и нормата, станува толку попопуларен? Дали различното зборување и пишување на некои популарни ликови не придонесоа за нивната популарност? Дали сето тоа воопшто може да се толкува како револт кон некој вид 'елитизам' на јазикот и на литературата, што е една од карактеристиките на популарната култура? И кој е тука навистина загрозен?“

„Додека прашањето на јазикот во Европа се смета како клучно за нејзината иднина, македонскиот јазик е препуштен на целосна стихија“

Академик Катица Ќулафкова на споменатата научна конференција говореше за „Сите лица на популарната култура“. Запрашана од ДВ за состојбата во која се наоѓа македонскиот јазик, таа го изнесува својот став дека овој јазик „се наоѓа во една рецесија“ и вака го појаснува своето стојалиште: „Напоредно со зголемување на масовноста на електронските и други медиуми во Македонија, наместо да се зголемува и нивната улога во поглед на употребата на македонскиот јазик, се одвива обратен процес: македонскиот јазик не се употребува доволно и тој се наоѓа во рецесија. На еден поголем дел од територијата на Македонија, во етнички мешаните општини населени и со албанска популација, се случува и непочитување и неупотреба на македонскиот јазик како официјален јазик, со што се крши основното уставно начело дека тој е основно средство за комуникација во земјата. По однос на улогата на медиумите и електронското творештво сепак, имаме и случаи македонскиот јазик да доживува и своевидно ’ослободување’: формира свои идиоми, кои се карактеристични за тие масовни медиуми. Парадоксално: денес имаме случаи да бидат најчитани некои дела од популарната култура во Македонија, конкретно, мислам на дела на автори, кои воопшто не се писатели по вокација.“

Ректорот на Универзитетот за аудиовизуелни уметности „ЕСРА’ од Скопје Јордан Плевнеш прави споредба со грижата за јазиците во Европа и „стихијата во која се наоѓа македонскиот јазик“, посочувајќи: „Прашањето на јазикот сега во Европа станува клучно прашање на нејзината иднина, а проблемот на малите јазици, каков што е и македонскиот јазик, е тоа што тие се препуштени на целосна стихија. Негрижата за македонскиот јазик е клучно прашање, со кое треба да се занимаваат надлежните државни институции и особено Институтот за македонски јазик, но и сите радиотелевизиски куќи, кои директно влијаат врз уривањето на сликата за македонскиот јазик. Порано имавме во весниците ’јазични катчиња’, на телевизиите имаше емисии за македонскиот јазик ... Сега сето тоа е исчезнато. Прашањето на една форма на нееманципација на јазичната култура започнува да ја загрозува реалноста на македонскиот јазик. Во таа смисла самата евокација на Мисирков и на песната на Гане Тородовски за македонскиот јазик станува многу далечно минато за овие генерации. На Универзитетот за аудиовизуелни уметности ’ЕСРА’ во Скопје ние имаме часови по македонски јазик за сите катедри. Ја изучуваме и историјата на македонската поезија од 19 – тиот век до денес. Ја изучуваме таа убавина на македонскиот и сите други јазици во светот, ја изучуваме способноста низ поезијата да се прикаже тој ’звучен хоризонт’ на еден јазик.'

Во расправите на една од сесиите во рамки на научната конференција во највисокиот храм на македонската култура и наука беа искажани и индивидуални заложби за заземање привремен јазичен пуризам, јазично чистотништво во македонскиот јазик – тенденција кон која, но не само привремено, туку континуирано е ориентирана, на пример, француската држава, заради развој и заштита на францускиот јазик, особено наспрема огромната навалица на зборови, кои навлегуваат од англискиот во францускиот јазик. Лингвистичкиот пуризам во светот, па и во Македонија, се квалификува како ригидна, назадна јазична политика, која го попречува нормалното и природно комуницирање на односниот јазик со другите светски јазици, но, наспроти тоа не мал број земји се определуваат токму на тој начин да постават своевидна бариера против некритичкото преземање и употреба на странските зборови, главно, англицизмите, кои „патуваат“ низ светот потпомогнати од глобализираните содржини на англоамериканската популарна култура. Која и да се преземе јазична политика на планот на заштитата на македонскиот јазик, факт е дека таа ќе мора да ги има предвид овојпат и неповолните трендови, поттикнати и од ширењето на популарната култура.