Договорот со Софија: Многу врева за ништо спорно

Од бројни пофалби до жестоки критики. Во ваква атмосфера беше дочекан текстот на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Република Бугарија. Премиерот Заев најави дека ќе биде потишан на 1-ви август во Владата на РМ, а опозициска ВМРО-ДПМНЕ побара Собранието да донесе заклучок дали тој треба или не треба да биде потпишан во ваква форма. И додека политичките опоненти жестоко критикуваат, во експертската јавност оценуваат дека тој навестува нови односи во соработката и релаксирана атмосфера во која ќе доминира иднината.

„Ова е голем чекор со кој се навестува нова страница во односите со нашиот источен сосед“, вели амбасадорот Љупчо Арсовски.

„Договорот не е идеален. Секако има потреба за одредени подобрувања, но, како основна рамка е одличен за надоградување. Тоа впрочем е замислата и посебно е стипулирано преку формирање и работа на соодветни мешовити комисии со постапка за верифкација на извештаите за нивната работа“, оценува амбасадорот.

Објавувањето на деталите од Договорот на 26-ти јули, денот на катастрофалниот земјотрес во Скопје од 1963 година, предизвика своевиден „земјотрес“ кај македонската опозиција. 

„Објавувањето на Договорот e 'земјотрес' за квази-патриотите, за криминалците кои сакаа пред објавувањето да ја вжештат атмосферата со нови делби. Не им успеа. Немаат каде освен да 'гинат', еден по еден во нешто што се препознава како борба за изгубениот углед, за намалениот рејтинг, а такви нешта се случуваат и кај соседна Бугарија кај нивните квази-историчари, квази- политичари и квази-лидери кои гинат за некаква нивна Македонија. Доколку сме ориентирани и насочени кон евроатлантските интеграции, а Бугарија без услови ни ја дава поддршката во секој поглед, тогаш младите генерации немаат причина за загриженост. За сите ќе има простор за работа во полето кое се вика култура, наука, спорт, историја и најмалку политика. Граѓани на Македонија и Бугарија, добредојдовте во иднината“, порачува Арсовски.

Страв за идентитетските прашања

Како што стои во Договорот, тој ќе биде потпишан „во два оригинални примероци, секој од нив на  официјалните јазици на Договорните страни - македонски јазик, согласно Уставот на Република  Македонија и бугарски јазик, согласно Уставот на Република Бугарија, при што и двата текста имаат еднаква важност“.

Според приврзаници на опозицијата, тоа не претставува признавање на македонскиот јазик. Во критиките се вклучија и 26 историчари, кои преку писмо ја повикаа македонската јавност „да ги поддржи нивните барања за одбрана на уставното име, македонскиот јазик и македонската историја“.

„Стравувањата дека со договорот не е опфатен македонскиот јазик се непотребни, зашто тука е искористена политичка формулација“, укажува амбасадорот Ѓорѓи Филипов.

„Во праксата македонскиот јазик е кодифициран според Меѓународната организација за стандардизација и заведен со ознаката ISO 639-1, ISO 639-2T, ISO 639-2/B и ISO 639-3, што значи дека по таа основа ова прашање е затворено. Доколку имала нешто која било од членките, требало да го истакне пред да биде прифатена Македонија како нова членка. Еднаш донесениот стандард не се менува. Истото се однесува и за ознаките MK и MKD на земјата, кои се предмет на ознаката ISO 3166, каде исто така е невозможно повторно гласање. Во Светската организација за интелектуална сопственост од страна на нашиот јужен сосед беше направен обид нешто да се промени, дури дојде и до гласање, но безуспешно, така што и тие ознаки не може да се променат“, објаснува Филипов.

Според него, Договорот претставува прилично балансиран документ кој нуди основа за натамошен развој на меѓусоседските односи.

„Верувам дека и кај двете страни постоеле сили кои инсистирале на поголема застапеност на одредени гледишта што би ѝ донеле 'предност'  на 'својата' земја. Сметам дека и двете влади се по малку незадволни, но треба да им се честита што  нашле заеднички текст што ја отцртува реалноста  во која се наоѓаат народите на Македонија и Бугарија, но и на поширокото соседство. Битно е дека Договорот ги обврзува договорните страни да соработуваат на сите полиња врз база на взаемна почит и доверба, и дека со него се дава импулс за задвижување на нашите активности кои треба да не одведат побрзо кон НАТО и ЕУ“, оценува Филипов.

ВМРО-ДПМНЕ: Не ни треба Времена спогодба 

Лидерот на ВМРО ДПМНЕ, Никола Груевски, вчера имаше средба со бугарскиот амбасадор во Македонија, Иван Великов Петков, кој посочил дека со Договорот се затвара едно исклучително важно прашање, а Македонија добива уште еден партнер и поддржувач во нејзините напори за членство во ЕУ и НАТО. Груевски позитивно ја оценил волјата на Бугарија да помогне во остварување на тие цели, нагласувајќи дека тие се приоритет и за ВМРО ДПМНЕ. Притоа потсетил дека ВМРО-ДПМНЕ дала неколку конструктивни предлози, кои ако се вградат во финалната верзија, значително би го подобриле Договорот. Груевски соопштил дека ВМРО - ДПМНЕ ќе заземе став за Договорот откако ќе ја има на увид финалната верзија и ќе ја анализира во партиските тела и комисии. Но, пратениците на ВМРО-ДПМНЕ и Коалицијата „За подобра Македонија“ веќе изградија став за Договорот. На вчерашната прес-конференција пратеникот Илија Димовски рече дека ВМРО-ДПМНЕ ќе поддржи само договор кој на Македонија ќе и овозможи брз влез во ЕУ и НАТО, а не Договор кој ќе биде користен како алатка за одолговлекување.

„Нам не ни е потребна втора Времена спогодба, која ќе креира, а нема да решава проблеми. Цениме дека овој договор на среден и долг рок може да претставува закана за влошување на односите помеѓу двете држави. Договорот ќе и дава легална основа соседна Бугарија да го стопира чекорењето на Македонија кон ЕУ на секој следен чекор, на отворање или затворање на поглавја од евентуалните преговори за членство. Тоа Бугарија ќе може да го направи во секој момент кога нема да и се допаѓа некој наш историски учебник, наш документарен или историски филм, наш споменик“, рече Димовски.

Според пратениците од опозијата, Договорот може да отвори и стари историски рани, да нанесе болка кај многу семејства чии предци биле жртви за самостојност на Македонија и за културна и историска засебност на македонскиот народ.

Поранешниот лидер на ВМРО-ДПМНЕ и премиер, Љубчо Георгиевски, во чиј мандат (1999 година) беше потпишана Декларацијата за пријателство и соработка меѓу двете земји, во изминатиов период даде поддршка на потпишувањето на Договорот, а со оценка за него се изјасни преку Фејсбук.

„Еве го видовме Договорот. Ништо ново, ниту пострашно од Декларацијата. Само што сега ДПМНЕ ги кажува истите забелешки што тогаш ги кажуваше СДСМ. Одлично балканско позиционирање на Македонија“.

Според извори од ЕУ, „многу значајно е што Македонија без европско медијаторство или посредништво го трасира својот пат кон европските вредности, каде исклучително важен сегмент е добрососедството“. Тоа, според нив, рефлектира визија, желба и дух на соработка, кои Македонија може да ја водат само напред.