Извинување како прв чекор кон зближување

„Бугарија да ѝ се извини на Македонија за бугарската администрација за време на Третиот рајх“, повика пред десетина дена главниот уредник на „24 часа“, Борислав Зумбулев во колумна под овој наслов. Во текстот кој е напишан пред РСМ и Албанија да ги отворат преговорите со ЕУ, тој потенцира дека Бугарија има интерес сите балкански народи да бидат во ЕУ, а не во некаква нова квази Југославија. Но, она што предизвика најголем интерес и бројни реакции, е повикот Бугарија да се соочи со „не толку светлите страни од нејзината историја“. Осврнувајќи се на парола од протестите во Скопје - „Бугари фашисти“, Зумбулев пишува дека е точно оти Бугарија администрирала во Македонија за време на Третиот рајх и дека навистина од нејзините територии се депортирани Евреи до логорите на смртта.

„Тоа е историски факт кој упорно сакаме да биде заборавен, во сенка на подвигот за спасување на Евреите од старите предели. Што, се разбира е невозможно. Го оставам настрана прашањето, дека кај нас никогаш немало вистински нацизам и антисемитизам. И Зеленски е Евреин, но руската армија ја денацифицира Украина“, пишува Зумбулев.

Според него, потребно е извинување од Бугарија за тој период.

„Затоа, бугарското народно собрание треба да излезе со заедничка декларација, поддржана од сите политички сили (или барем повеќето од нив), дека се извинува на македонскиот народ за тие години и предлага финансиска компензација на потомците на депортираните или на друг начин настрадани жители на Македонија. Гест, што ќе биде еднаков на клекнувањето на Вили Брант на 7-ми декември 1970 година во поранешното варшавско гето“, пишува Зумбулев.

Посочувајќи дека искреноста е најдобрата политика, смета дека со таков знак на покајание ќе ја придобијат Европа на бугарска страна, но и ќе го олеснат дијалогот со соседот.

„И по една таква декларација, прашањата од типот што бил Гоце Делчев, чиј е цар е Самуил (...) каде се бугарските воени споменици и слично, ќе станат полесни за решавање“, оценува уредникот на „24 часа“.

Нема сомнение, фактите се јасни

Во дел од реакциите на оваа колумна, најчесто без аргументација, се тврди дека одговорноста за споменатите настани воопшто не треба да се бара во Бугарија. Но има и личности кои јасно го поддржуваат ставот дека Софија треба да се извини. Еден од нив е Вени Марковски, интернет пионер, јавна личност во бугарското општество, автор на книгата „УлоВени во Мрежата“ и внук на поетот Венко Марковски.

„Пред читателите да ме нападнат со обвинувања дека ние немаме за што да се извинуваме, треба да ги разбереме фактите“, пишува Марковски и ги наведува сите потези на бугарските власти пред 81 година, кога царството Бугарија влегува во Втората светска војна.

„Од историска и правна гледна точка, нема никакво сомнение: царската власт организирала и извршила депортација на 11.343 цивили од окупираните Тракија, Македонија и Пиротско. Оние што се сомневаат можат да ги погледнат достапните фотографии и архивските снимки (тој посочува линкови, н.з.), кои јасно покажуваат чии војници ги опколиле депортираните и на вагони со какви натписи биле качени“, пишува Марковски.

- повеќе: Депортација на македонските Евреи- ќе побара ли Бугарија прошка?

Притоа потенцира дека фактите се познати, детално истражени од експерти и дека ниту еден објективен набљудувач не го става под сомнение фактот дека царството Бугарија управувано од цар Борис III и кабинетот предводен од Богдан Филов се одговорните за организирањето и извршувањето на депортацијата.

„Не е случајно што токму оваа депортација на мирни граѓани за време на војната е дефинирана како двојно злосторство - и воено, и против човештвото. Притоа нема значење тоа што по депортирањето луѓето биле убиени во Треблинка од нацистите. Дури и сите да останале живи, тоа немаше да го смени претходното злосторство. Луѓето кои се обидуваат да го ослободат режимот (бугарскиот, н.з.) од вина, тврдејќи дека ова злосторство е дело на нацистите, грешат. Тие или не разбираат или се прават дека не разбираат, дека депортацијата сама по себе е злосторство“, потенцира Марковски.

Извинувањето е праведен и чесен чин

Во обемното и аргументирано објаснување до јавноста, Вени Марковски потсетува дека таа одговорност во 2008 година веќе била призната од тогашниот претседател Георги Прванов, за време на неговата посета на Израел. Тоа било објавено во израелските медиуми (посочува линк), но бугарските медиуми не ја соопштиле таа новост.

„Силната држава, силното општество немаат потреба да ја разубавуваат историјата и да ги прикриваат грдите и тажни моменти во неа. Тие се соочуваат со нив, ги признаваат, им се извинуваат на преживеаните и нивните блиски, и тоа го прават без услови и одредби, без оглушување и страв (...) Ќе биде прекрасно доколку денешните бугарски политичари најдат сила и храброст да се соочат со мрачната историска вистина за депортацијата, ако ја признаат, прифатат и ако се изјаснат - не за ‘ново читање’ на таа тажна страница од бугарската историја, туку за признавањето на целата вистина за поведението на царот и Филов за време на Втората светска војна (...) Се коригирам: не само што ќе биде прекрасно, туку ќе биде и праведно, чесно и морално. Ќе биде чудо ако одговорните политичари понудат жалење и извинување не само во Скопје, туку и во Белград и Атина“, пишува внукот на Венко Марковски.

- повеќе: „Марш на живите“ во Скопје: да учиме од минатото за да не се повтори

На крајот појаснува: „Најгоре напишав болдирано ние, затоа што многу луѓе денес велат 'ние не сме депортирале', 'ние не сме фашисти' и друго, што е апсурдно. Се разбира дека ние не сме одговорните, туку владетелите во тоа време.“