Што треба да се знае за тензиите на северот на Косово?

Тензиите меѓу Србија и Косово повторно се во фокусот на меѓународните медиуии. Епицентарот на конфликтот меѓу српското малцинство и албанското мнозинство е во северно Косово. Станува збор за следново:

Зошто се говори за северно Косово?

Станува збор за подрачјето северно од реката Ибар во Косово. Четирите општини се речиси исклучиво населени со Срби кои не ја прифаќаат државноста на Косово. Тие одржуваат блиски врски со Србија, но имаат десет загарантирани места во косовскиот парламент и двајца министри во владата. Од крајот на војната во Косово во 1999 година, косовската влада во Приштина никогаш немала целосна контрола врз северот на земјата.

Оваа локација го прави северно Косово, каде што живеат околу 60.000 луѓе, речиси беззаконска зона, Елдорадо за криминалци и шверцери. Без исклучок, водечките српски политичари таму се лојални сојузници на српскиот претседател Александар Вучиќ.

Србите имаат длабоко вкоренета недоверба кон владата во Приштина. Ова е засилено пред сè со фактот што специјалните полициски единици редовно се испраќаат на северот, често под плаштот на борбата против криминалот.

Која е актуелниот повод за конфликтот?

Србите повторно се на барикадите во северно Косово - еден испробан метод. Организирани во чет-групи, тие можат да го затворат северот, блокирајќи ги патиштата и граничните премини за неколку минути. Во моментов во знак на протест против апсењето на еден поранешен полицаец под сомнение за „тероризам“.

Косовското јавно обвинителство го обвини дека извршил бомбашки напад во просториите на изборната комисија во Северна Митровица.

Србите сакаа да ги спречат локалните избори на северот, кои станаа неопходни откако сите српски функционери ги напуштија косовските институции на почетокот на ноември. Тие се повлекоа и од Парламентот и од Владата. Оставки поднесоа и четворицата градоначалници на северот на земјата. Неколку стотици српски полицајци ги напуштија косовските полициски сили, исто како и српските судии кои повеќе не одат на работа во северно Косово.

Бојкотот на косовските институции беше реакција на планот на косовскиот премиер Албин Курти да ги забрани регистарските таблички издадени од српските власти на Косово и да ги замени за косовски. За Курти тоа е принципелно прашање на реципроцитет, бидејќи Србија не ги прифаќа табличките на косовските автомобили, а за Вучиќ и косовските Срби тоа е подготовка за „етничко чистење“.

Приштина во меѓувреме ги одложи двата проекта - локалните избори и воведувањето на нови регистарски таблички, веројатно под притисок на ЕУ и пред сѐ на САД.

Сега и Западот бара Србија да ги намали тензиите. Но, во моментов не изгледа така.

Дали Србија навистина може да испрати војска?

Тоа се смета за малку веројатно. Во последниве години, Вучиќ неколкупати ги ставаше српските војници на „зголемена готовност“ и им нареди да се приближат до косовската граница. За оваа недела, сепак, Белград најави дека има намера да стационира полицајци и војници на косовска територија.

Оваа можност е предвидена во Резолуцијата 1244 на ОН од 1999 година, која се применува по де факто капитулацијата на Србија по војната во Косово и бомбардирањето на НАТО. Според резолуцијата, Белград може да испрати „неколку стотици“ службеници за спроведување на законот назад во Косово - но само ако со тоа се согласи меѓународната воена мисија КФОР.

Вучиќ и отворено вели дека неговиот предлог најверојатно ќе биде одбиен. Затоа, аналитичарите во Белград неговото барање го толкуваат како чиста пропаганда. Според неговите критичари, Вучиќ сака да се претстави како шампион на „српството“. Дури и Вучиќ сериозно би ја разгледувал воената опција, тоа веројатно би било залудно бидејќи тоа би резултирало и со директна конфронтација со меѓународните полициски и воени единици стационирани на Косово. 

Дали е на повидок решение за спорот?

Не во вистинска смисла, дури и ако Западот на крајот изврши поголем притисок. Позициите на страните се забетонирани: во Белград „никогаш“ не би преговарале за признавање на „отцепувањето спротивно на меѓународното право“. Во Приштина, луѓето одговараат дека разговорите со поранешните „српски окупатори“ имаат смисла само ако на крајот следува признавање на Косово.

До денес, повеќе од сто земји го признаа Косово како независна држава, вклучително и 22 од 27-те членки на ЕУ. Без српска согласност, Косово не може да стане членка на ОН, бидејќи два српски партнери, Русија и Кина, имаат право на вето во Советот за безбедност.

Сега една француско-германска иницијатива треба да ги придвижи работите. Досега јавноста виде само извадоци од планот кои протекоа во печатот. Но, дури и упатените потврдуваат дека германско-германскиот основен договор од 1972 година (меѓу Сојузна Република Германија и Германската Демократска Република) треба да послужи како основа: Србија не мора експлицитно да го признае Косово, туку треба да го прифати територијалниот интегритет и суверенитет на поранешната јужна покраина и активно да не го блокира нејзиното членство во сите меѓународни организации.

„ЕУ перспектива“ треба да послужи како своевидна награда за двете земји. Сепак, проширувањето на ЕУ на Западен Балкан досега беше целосно неизвесен процес. Србија официјално е земја кандидат за ЕУ, но преговорите се бавни. Косово нема ни кандидатски статус, но сака да аплицира за него уште во 2022 година.

Како војната во Украина влијае на страните во спорот?

Од февруари годинава има стравувања дека Русија би можела да ги искористи своите блиски врски со Србија за да отвори „страничен фронт“ на Балканот. Косовскиот премиер Албин Курти исто така игра на оваа карта, изјавувајќи дека слично на Русија, луѓето во Србија сонуваат за повторно воспоставување „српски свет“ во регионот. Српскиот претседател Вучиќ контрира со забелешка дека Курти се однесува како „мал Зеленски“.

Вучиќ очигледно има полоши карти. На незадоволство на ЕУ, Србија не се приклучи кон санкциите против Русија. Според истражувањата, повеќе од 80 отсто од Србите ги отфрлаат ваквите санкции против „братската држава“. Србија е зависна не само од рускиот гас, туку и од руската поддршка за косовското прашање.

Од друга страна, српската економија е целосно ориентирана кон Запад. Само германските компании обезбедуваат околу 75.000 работни места во Србија.

Западните политичари, вклучително и германскиот канцелар Олаф Шолц, изгледаат решени да го ограничат руското влијание на Балканот. Веќе има гласини - и Курти тоа го вели сосема искрено: „сеопфатен договор за нормализација“ меѓу Србија и Косово се очекува во пролетта 2023 година. Како што стојат работите во моментов, тоа звучи преоптимистички.