Крај за антиквизацијата: Прво името, потоа и учебниците

Од купиштата играчки насобрани на таванот од неговиот семеен дом во Скопје, Никола Цветоски успева да ја пронајде „Легендата за античка Македонија“.

Со оваа голема, црвена книга напишана од локален политичар и објавена две години по прогласувањето на независноста на Македонија во 1991 година, „општеството ни порача дека сѐ што дотогаш сме учеле повеќе не е точно“, вели Цветоски за АФП.

„Одеднаш, училиштата бараа од ученици да ја купат оваа книга“, вели 65-годишниот пензиониран механичар, кој израснал во времето на режимот на Јосип Броз Тито.
Сега, македонските историски читанки се подготвуваат за нови измени како што земјата се приближува до договор со Грција за повеќедеценискиот спор околу името.

Но ревидирањето на националниот наратив, граден повеќе од две децении, може да биде потешко од промената на името на државата.

Враќање на национализмот

Во времето на Тито беше промовиран заеднички југословенски идентитет во кој немаше место за Александар Велики и неговиот татко Филип во учебниците во Македонија.

Но по распадот на Југославија, и во Македонија како и во другите републики се вратија старите националистички чувства, кои беа замолкнувани од режимот на Тито.

Според историчарот Тодор Чепреганов, во Македонија се случи „обнова на националниот романтизам“, особено во времето на владеењето на десничарот Никола Груевски од 2006 до 2016 година.
Како резултат на тоа, македонските историски учебници беа изменети.

Во изданијата од 2011 година, учениците на возраст од 11 и 12 години учеа дека македонската држава предводена од античкиот крал Филип „ги освоил елинистичките колонии“.

А неговиот син, Александар Македонски „успеал да ги порази Грците, и ги принудил да ја признаат неговата власт“, пишува во учебниците.

Во таква ситуација, дури и ако дојде до помирување во однос на името, обете земји ќе продолжат да спорат за наследството на Александар Велики. По неодамнешните разговори меѓу соседните земји, решението е сѐ поблиску.

Перење мозок наместо образование
Но долгорочниот предизвик ќе биде како да се преработи начинот на кој Македонците учат, преку своите учебници, за својата историја и култура.

На националните празници, македонски деца со облекуваат во антички униформи. И некои родители не ги сметаат Македонците за Словени, туку за директни наследници на Филип и Александар.
Не е подобро ниту во високото образование.

Во 2010 година, во археолошки учебник издаден на Универзитетот Гоце Делчев во Штип, „античка Македонија“ е опишана како „дел од Балканот каде владееле Македонците“.

Според Дамјан Тодоровски, 59-годишен учител од Битола, сите „учебници воведени по 2006 година содржеле систематско перење мозок, а не образование“.

„Немало македонска држава до 1945 година... За што зборуваме ние?“, се прашува Соња Трајанова, родител на ученик од Скопје.

„Нема да дозволам моето дете да биде индоктринирано со национализам и фалсификувана историја“.

Санација на штетата

Премиерот Зоран Заев кусо по преземањето на функцијата најави комплетна ревизија на учебниците.
„Не можете да им наметнувате на нашите деца претпоставки и омраза, особено кон нашите соседи“, вели Петар Атанасов, задолжен за образование во СДСМ.

„Но тоа треба да се стори од експерти и професори, а не од политичари“, додава Атанасов.

Учителите, особено помладите кои биле образувани во последните неколку децении, треба да ја прифатат промената на правецот во предавањето за македонската историја.

„Ќе биде потребна вечност за да се санира штетата“, предупредува 87-годишната професорка по историја во пензија Марија Вескова.

Но, нејзината 28-годишна наследничка Наташа, која одби да го претстави своето презиме, е загрижена.

„Не разбирам зошто треба да бидеме засрамени од тоа што сме. Александар бил Македонец. А ние се плашиме да го кажеме тоа затоа што ги лути Грците“.