Вето
22 октомври 2020
Доктор Давидович Розенцвајг беше добар и почитуван лекар во Харков, вториот по големина град во Советска Украина. Но доктор Давидович Розенцвајг имаше една мака поради која децата го исмејуваа на улица, а постарите се постмевнуваа, некои дури и накриво го гледаа. Имено, името на доктор Давидович Розенцвајг беше Јуда, Јуда Давидович Розенцвајг. Заситен од таквите реакции, на 7 април 1936 година се обратил кон Народниот комесаријат на внатрешни работи на СССР во Харков со барање да си го смени името. По добиената согласност, Давидович Розенцвајг си одбрал ново име, под кое бил веднаш запишан. Среќен и задоволен, со пусулче во рака, докторот ја напушти зградата со ново име –Адолф Давидович Розенцвајг. Неговата среќа под новото име траела до 20 октомври 1938 година. Кога бил стрелан од советските власти под обвинување дека бил „германски шпион”.
Тажната судбина на д-р Розенцајг ќе остане со децении закопана во бескрајни архивни коридори на советската трагедија и откриена годинава од украинскиот историчар Владислав Волоњски, како сведоштво за една судбина именувана со симболот на предавството и потоа сменето – несвесно и погубно - со симболот на злото. Nomen est omen, името е знак, велеле латините, но презимето е печат со кој за некои се отвараат сите порти, а за други – како д-р Розенцвајг, се запечатува судбината на прогонство. Дури и во тоа време немало недостаток на лица именувани како Јуда, додека пак Адолф било едно од почестите имиња во тогашна Европа. За да денес биде предмет на сатира и контроверза како во филмот „Die Vorname” („А да го крстиме Адолф?", 2018) на Сонке Вортман. Докторот од Харков бил Јуда, но не бил предавник, исто како што не бил злобник иако бил Адолф. Но во обата случаја, и низ сите премрежја бил препознаван и толкуван како Давидович Розенцвајг, Евреин на раскрсница и под вечен сомнеж.
Името може да биде украс и гордост, може да биде бреме и стигма, во обата случаи потпомогнато од презимето кое следи. Во овие наши предели секој би сакал да биде крстител на други, лепејќи имиња и именки со кои треба да се докаже нешто, инсинуира и обележи некого согласно сопствената перцепција, најчесто злонамерна, поретко нагалено добродушна. Нашето име, Македонија, беше сметано како безмалку предавство. Розата, под било кое друго име, повторно ќе мириса заносно, запиша Шекспир, а ние мислевме дека тоа ќе важи и за нас откога добивме ново име, Северна Македонија. Но, не лежи врагу, по името на ред стигна прашањето на презимето на дедовците и претците на сограѓаните Македонци.
Претходни колумни од авторот:
Полилатерала и Балканска Шенгенијада
Американскиот експеримент на изборен тест
Колку и да е непопуларно да се каже, сепак верувам дека пристапот на пријателите од Софија кон презимето на Македонците е во поголем дел мотивирано од љубов, од романтична историја и помалку од злоба и непријателство. Исто како што не е исклучок, туку често правило, да љубовта понекогаш биде искажувана на брутален, непријатен или тревожен начин со која објектот на искажаната љубов ќе се осети повеќе престрашено отколку заведено. За жал, вербалниот пристапот на Софија кон Македонците сѐ повеќе ја задушува емоцијата на љубов, братска или соседска.
Какви и да се ставовите на државниот врв и политичкото водство на Бугарија кон Македонија и Македонците, нивната одлука тие да се преточат во аргумент на сила и присила преку ставање вето врз евро-интегративните процеси е кусогледа, избрзана и контрапродуктивна. Кусогледа поради интернационализацијата на спорот, избрзана поради преседанот кој се создава и контрапродуктивна во смисла на диспаритетот помеѓу очекувано-посакуваниот и добиено-непредвидениот ефект кој може да се изроди. Притоа, најбитната контроверза на пристапот на Софија е миопичниот пристап кон вината и жртвата. Имено, стравувам дека пријателите од Бугарија несвесно дополнително ја казнуваат ионака измрцварената жртва и даваат доза-плус на кислород во дробовите на виновникот.
Казна за сите
Ставањето вето врз патешествието на Македонија кон ЕУ ќе биде сурова казна за Македонците, за обичните Македонци, па добро и за Албанците и останатите народи навидум недиректно засегнати од спорот. И воедно ќе биде награда за политичките „претставништва” на кои освен неколку патувања и селфија во Брисел, нема да им зафали ама баш, ич, нула ништо. Напротив, ќе се закитат со венци на невини жртви паднати на браникот на татковината и државата, окочоперени како непопустливи херои кои заслужуваат процент-два рејтинг повеќе, докажани државници во историски мисии. Во тој нов Букурешт, ќе треба да минат години и години пред да еуфоријата се повлече и да ги обелодени последиците префрлени врз грб на обичниот народ, раздвоен во префрлањето вина врз Скопје или Софија.
Бугарија со право сака да се преставува и биде ценета како стара држава со издржана и сериозна надворешна политика. Без никаква намера да ја потценувам таа базична формулација, морам да укажам дека пристапот на Софија кон Македонците не секогаш е на линија на тие очекувања и не по вина на Македонците. Посакувам да во тој пристап - и поради сосема друга причина - службена Софија почне да го користи Атинскиот модел на обраќање кон соседот, т.е. нас, со повеќе користење на придавката Скопје отколку Македонците и Македонија. Бидејќи, ако баш сакаме да бидеме искрени, добар дел од сомнежите на Софија се вперени кон идеолошката матрица на тнр. скопско Дедиње и нејзиното упорно замешателство во утилитарната идеологизацијата на македонството. Но сосема е некоректно и политички неупатно е цената на таа улититарна манипулација да биде платена од обичните Македонци кои сепак се сметаат онака како што претпочитаат, независно од бенефитот, профитот или белегот кој го добиваат со опстојувањето врз ставот дека се Македонци.
Самуел Хантингтон ќе забележи дека „луѓето ја користат политиката не само поради сопствените интереси, туку и за да го дефинираат сопствениот идентитет. Ние знаеме кои сме, единствено кога сознаваме што не сме и најчесто кога знаеме кон кого сме против”. Таа мисла ми доаѓа на ум при моите беседи со пријателите Македонци кои – без присила и профит, без трунка двоумење - подвлекуваат дека се чувствуваат, дека се Македонци, но не спорат дека делови од предвоената и повоената историја не соодејствуваат на реалноста прикажувана од скопското Дедиње. Нивните чувства, како и на секој друг народ, не се родени во бестежинска состојба, туку како последица на „меморијата на презимињата" низ историски Сцили и Харидби кои го имаат искалено нивниот идентитет денешен како интимен факт а не политичка парола. Софија би требало да повнимателно и со повеќе такт ја уважи таа дистинкција помеѓу етничката самобитност на народот и нејзината идеолошка интерпретација од страна на водството.
Политичари и политици
Упатно и пожелно би било да пријателите од Бугарија го сменат пристапот кон Македонија без промена на принципите за кои сметаат дека се битни за нив. Што подразбира воздржување од ставање вето на почетокот на преговорите; ја одложат дебатата за идентитетските прашања во финалната фаза на преговорите; во меѓувреме се фокусираат врз имплементација – темелна, опиплива и видлива – на барањата поврзани со прашањата за комунистичкото наследство, жртвите на комунистичките прогони, лустрација на остатоците од федералните служби во политиката, судството, администрацијата, стопанството и медиумите. Таа промена секако ќе им обезбеди поширока подршка во рамките на ЕУ и неспорно разбирање од земјите со слични пост-комунистички искуства. Притоа, сосема сум свесен дека таквата посакувана одлука за давање согласност – или барем воздржување од гласање – би била пречекана со добро познатиот лицемерен и арогантен, препотентен и патерналистички политички и медиумски вокабулар на Скопје дека „ете, во Бугарија сепак преовлада разумот”. Но тоа веќе е прашање со кое треба да се позанимаваат Берлин и Брисел, со јасно и гласно давање до знаење дека добрата волја на земјата членка не треба да се интерпретира како апсолутна и беспоговорна согласност со ставовите на земјата замолничка за членство.
Политичарите од Софија не ретко потсетуваат дека „политиците” од Македонија умеат да бидат добри Бугари во кафеани, се додека не се појават камерите. Но таа забелешка, со прикриена доза на сарказам и пакост, е подеднакво непримерна илустрација и за карактерот на домаќините во Софија кои се дружат со превртливи на сметка на вјерујушчи Македонци. Таквите поведенија се повод за сомнеж колку од сегашните караници помеѓу „политици” се спонтани, колку се оркестрирани и колку се содржајни. Ставањето вето ќе оди во прилог на таквите политици и на штета на двете земји