یهودی‌بودن یعنی چه؟ • گالری نماهای فیلم
۱۳۸۸ بهمن ۵, دوشنبه
کلود لانزمن، کارگردان بنام فرانسوی، عنوان ساده‌ای برای مستند خود برگزیده‌است: "چرا اسرائیل". سی سال پیش، یعنی سالی که لانزمن این فیلم را ساخت، عنوان بدون علامت سؤال "چرا اسرائیل" مسئله‌ساز و بحث‌برانگیز نبود. در آن‌زمان، افکار عمومی به‌ویژه کشورهای غربی، اغلب درگیر بررسی دلایل پایه‌گذاری "اولین دولت یهودی" جهان و چگونگی رشد اقتصادی ـ اجتماعی آن بود و کمتر رسانه‌ای به اعتراضات کشورهای عربی که تا آن هنگام سه دوره جنگ با اسرائیل را پشت سر گذاشته بودند، می‌پرداخت.
به‌همین دلیل اولین نمایش مستند "چرا اسرائیل" که در روز ۶ اکتبر سال ۱۹۷۳ در نیویورک برگزار شد، هرچند برابر با روز حمله‌ی ناگهانی مصر و سوریه به اسرائیل در چارچوب "جنگ اکتبر" برای بازپس گرفتن مناطقی بود که اسرائیل شش سال پیش در حملات "جنگ شش‌روزه" اشغال کرده بود، ولی این نمایش بدون جنجال و درگیری به پایان رسید و اغلب نقدنویسان هم از فیلم "روشنگر و همه‌جانبه"ی لانزمن تقدیر کردند.
نمایش جنجال‌برانگیز
"یکسویه‌نگری" ولی در حال حاضر یکی از مهم‌ترین انتقادهایی است که از سوی برخی از منتقدان آلمانی فیلم، به کارگردان "چرا اسرائیل" دارند. تظاهرکنندگانی که چندی پیش در شهر هامبورگ، مانع نمایش این فیلم شدند نیز از همین زاویه فیلم را به نقد می‌کشند. اینان معتقدند که لانزمن در فیلم "چرا اسرائیل" بین مقوله‌های "سامی‌ستیزی" و "ضدیت با صهیونیسم" مرز مشخصی تعیین نمی‌کند و چگونگی پیدایی و تأسیس دولت اسرائیل و زمینه‌های سیاسی و مذهبی شکل‌گیری آن را به عنوان امری انتقادناپذیر به نمایش درمی‌آورد.
لانزمن در فیلم‌اش به‌ویژه بر دیدگاه‌ها و باورهای "انسان‌هایی که در ساختن سرزمین اسرائیل کوشا بودند" تکیه می‌کند؛ نسل اولی که از سراسر جهان به این کشور کوچ کرد و در آن اقامت گزید؛ کسانی که از جنایات نازی‌ها جان سالم به‌دربرده بودند، مهاجرانی که از شوروی به اسرائیل روآورده بودند، کارگران ساده، روشنفکران، هواداران حفظ محیط زیست، طرفداران اقتصاد کیبوتسی، خوش‌بینان و بدبینان... لانزمن در فیلم‌اش با این انسان‌ها به گفت‌وگو می‌نشیند و دیدگاه‌های آنان را بازمی‌تاباند.
عادی‌بودن غیرعادی است
خود لانزمن در مصاحبه‌ای دستمایه‌ی مستند "چرا اسرائیل" را چنین شرح می‌دهد: «این فیلم به یک مسئله‌ی مهم می‌پردازد؛ عادی بودن درکشوری که همه‌ی اهالی‌اش یهودی هستند، یعنی چه؟ این مسئله برای یهودی‌ای که در کشورهای دیگر زندگی کرده − و اکثر ساکنان اسرائیل در خارج زندگی کرده بودند− خیلی اهمیت دارد. در تمام طول فیلم با مقوله‌ی "عادی بودن و غیرعادی بودن" بازی می‌شود. من در واقع در "چرا اسرائیل" نشان می‌دهم که "عادی بودن" در اصل همان "غیرعادی بودن" است.
تظاهرکنندگانی که مانع نمایش فیلم مستند لانزمن شدند، استدلال می‌کنند که او موضع "غیرعادی" سیاست کنونی اسرائیل را در مناقشه‌ی خاورمیانه و در برابر فلسطینی‌ها نادیده می‌گیرد و با دفاع به‌حق از حقوق قربانیان سامی‌نژاد جنایت‌های ناسیونال سوسیالیسم، حقوق حقه‌ی سایر ساکنان این منطقه، از جمله فلسطینی‌ها را به دست فراموشی سپرده است.
رد يهودی‌کشی در اروپا
لانزمن که از یهودی‌های فرانسوی است و در حال حاضر ۸۴ سال دارد، در فیلم‌های خود اغلب در جستجوی رد "یهودی‌کشی" در اروپا، به ویژه در دوران رایش سوم است. او برای اولین بار در سال ۱۹۵۲ به اسرائیل سفر کرد. لانزمن همدوره و دوست ژان پل سارتر و سیمون دوبووار بود. "چرا اسرائیل" در واقع پاسخ سینمایی او به سارتر است که می‌گفت "هویت یهودی" تازه پس از پیدایی پدیده‌ی سامی‌ستیزی شکل گرفت.