گلچین نخبگان ایرانی برای مراکز خارجی؛ دلالی یا آینده‌نگری
۱۳۹۳ شهریور ۸, شنبه
«دلال‌ها همه جا هستند، در هر صنف و رشته، در هر زمان و مکان و البته در حاشیه جشنواره‌هایی مثل خوارزمی یا المپیادهای علمی.» این جملات در گزارش وبسایت "جام‌جم" از روند «فرار مغزها» درج شده‌اند.
در این گزارش آمده که دلال‌های اختراع هم خارجی هستند هم داخلی: «شکارچیان مغزهای کشورهای درحال توسعه تاکنون برگزیدگان کنکورهای سراسری و المپیادهای علمی زیادی را از کشور برده‌اند و روی آسمان دعوتنامه دانشگاه‌های معتبر دنیا را به دست‌شان داده‌اند.»
"جام‌جم" در گزارش خود، شرکتی به نام "آ-ک" را معرفی کرده که اختراعات دانش‌آموزی را رصد کرده و در شمار شرکت‌هایی است که نخبه‌یابی می‌کند: «این شرکت‌ها با معرفی مخترعان و صاحبان ایده‌های پولساز و آینده‌دار به مراکز علمی و صنعتی جهان، حق دلالی دریافت می‌کنند.»
این سایت به نقل از محمدعلی دشتی‌پور، دبیر جشنواره خوارزمی، از فعالیت کسانی خبر می‌دهد که ایده‌ها و اختراعات برتر را شناسایی می‌کنند و با برقراری تماس با فرد و پیشنهاد همکاری با او یا تکمیل طرحش، آمادگی خود را برای مهیا کردن مقدمات خروج او از کشور نیز اعلام می‌کنند.
زهرا بابایی، مدیر اجرایی این جشنواره اما به دلالانی اشاره کرده که وقتی طرح‌های برگزیده خوارزمی در فضای مجازی اعلام می‌شود، کسانی را از میان آنها گلچین کرده و به دانشگاه‌های خارجی معرفی می‌کنند و حق دلالی می‌گیرند.
ماندن یا رفتن
خروج نخبگان در ایران تازگی ندارد و بخش عمده این رویکرد به ضعف سیستم آموزشی و نبود ساختارهای حمایتی در پرورش استعدادهای درخشان برمی‌گردد. بسیاری خانواده‌ها نیز ماندن فرزندان نخبه خود در ایران را مترادف با هدر رفتن توانمندی آنها می‌دانند و ترجیح می‌دهند این مغزها در فضایی قانونمند و توسعه‌یافته ارتقا یابند و مدیریت شوند.
مدیر یکی از مدارس نمونه دولتی تهران که دانشآموزان آن در دوره‌های مختلف خوارزمی، رتبه‌های بالایی کسب کرده‌اند، در گفت‌وگو با "جام‌جم" عنوان کرده است: «اختراعات برخی از دانشآموزان این مدرسه تمسخر شد اما همین اختراعات در جشنواره‌های آمریکا، آلمان و سوئیس رتبه آورد و این کشورها حاضر شدند طرح‌ها را تا صد هزار یورو از دانشآموزان بخرند و آنها را در دانشگاه اختراعات و ابتکارات خود پذیرش کنند.»
بحث در باره خروج مغزها و دلالی برای این خروج در حالی مطرح می‌شود که رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم استیضاح شده ایران در زمستان سال ۱۳۹۲ گفته بود که تربیت یک نخبه برای ایران با محاسبات دهه هفتاد شمسی یک میلیون دلار هزینه بر می‌دارد. او در مراسم تجلیل از هجدهمین دوره المپیاد علمی کشور در ۱۷ دی تاکید کرده بود: «اگر آمار خروج سالانه ۱۵۰ هزار نخبه از کشور درست باشد ایران ۱۵۰ میلیارد دلار در سال ضرر می‌دهد.»
فرجی دانا فرار مغزها را بزرگترین خسارت کشورهای درحال توسعه خوانده و افزوده بود: «ما فقط در حال نظاره خروج نخبگان از کشور هستیم.»
کانادا و آمریکا؛ مقصد نخبگان
روزنامه شرق در خرداد سال ۱۳۹۱ نوشته بود که ۶۲ درصد از دانشآموزان ایرانی مدال‌آور المپیاد در ۱۴ سال گذشته از ایران مهاجرت کرده‌اند و دانشگاه‌های آمریکا و کادانا محبوب‌ترین مراکز برای آنها بوده است. در گزارش "شرق" آمده بود که مبدا ۹۴ درصد دانشآموزان المپیادی ایران دانشگاه شریف و مقصد ۶۶ درصد آنها آمریکا بوده است.
در میان نخبگان ایرانی مهاجرت کرده، چهره‌های بسیار درخشانی در مراکز علمی، تحقیقاتی و غول‌های فناوری جهانی مشغول کار یا تدریس هستند. برجسته‌ترین نمونه، مریم میرزاخانی، از دانش‌آموختگان دبیرستان فرزانگان تهران است که در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ برنده مدال طلا در المپیاد جهانی ریاضی شد و پس از اخذ کارشناسی ارشد از دانشگاه شریف در دانشگاه هاروارد ادامه تحصیل داد.
مریم میرزاخانی٬ استاد ایرانی دانشگاه استنفورد آمریکا، در ماه اوت ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد. مدال فیلدز که نوبل ریاضیات خوانده می‌شود، معتبرین جایزه جهانی ریاضی است. مریم میرزاخانی نخستین زنی است که موفق به دریافت مدال فیلدز شده است.