"گفت‌وگوی سازنده" در مسکو برای عادی‌سازی رابطه ترکیه و سوریه
۱۴۰۲ اردیبهشت ۵, سه‌شنبه
اجلاس وزرای دفاع کشورهای روسیه، سوریه، ترکیه و ایران روز پنجم اردیبهشت در مسکو برگزار شد. طرف‌‌های مختلف در این اجلاس در مسکو از نتایج آن "ابراز خشنودی" کرده‌اند. اجلاس بیش از همه بر ساز و کارهای عادی‌سازی مناسبات میان ترکیه و سوریه متمرکز بود.
در این اجلاس که دومین اجلاس در این سطح است روسای سازمان‌های امنیتی این چهار کشور نیز حضور داشتند. موضوع اجلاس به طور عمده بر عادی‌سازی مناسبات میان ترکیه و سوریه متمرکز بود. اجلاس پیشین در سطح معاونان وزرای خارجه این چهار کشور در اوایل آوریل در مسکو برگزار شد.
از ایران سرتیپ محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع جمهوری اسلامی در این اجلاس شرکت داشت. نام مقام امنیتی حاضر در اجلاس ذکر نشده بود، اما فیلمی که بعداً از اجلاس انتشار یافت نشان می‌داد که سردار محمدرضا فلاح‌زاده، جانشین فرمانده سپاه قدس نیز در جلسه حضور دارد. فلاح‌زاده در دوران محمود احمدی‌نژاد استاندار یزد بود. بعدتر او به سوریه رفت و نقشی عمده در هدایت نیروهای اعزامی جمهوری اسلامی و نیروهای حکومت اسد در مقابله با مخالفان داشت.
"مقابله با همه انواع تروریسم"
در بیانیه‌ای که وزارت دفاع روسیه ساعاتی پس از پایان جلسه برگزار کرد گفته شده که " در دیدار مسکو اقدامات عملی در زمینه تقویت امنیت در جمهوری عربی سوریه و عادی سازی روابط سوریه و ترکیه مورد بحث و بررسی قرار گرفت."
در ادامه این بیانیه آمده است: «در این دیدار و گفتگوها به مسائل مقابله با همه مظاهر تهدیدات تروریستی، مبارزه با همه گروه‌های افراطی در سوریه توجه ویژه ای شد.»
گرچه هسته‌هایی از داعش هنوز در بخش‌هایی از سوریه فعالند، ولی بیانیه اشاره‌ای به اسم و مشخصات "تهدیدات تروریستی و همه گروه‌های افراطی" نمی‌کند.
دولت ترکیه تلاش داشته است که هر گونه مصالحه با رژیم بشار اسد مشتمل بر تعهد این رژیم به محدودسازی حوزه قدرت و فعالیت کردهای سوریه و سازمان‌های سیاسی آنها باشد. آنکارا کردستان سوریه و سازمان‌های فعال در آن منطقه را که هم‌مرز با مناطق کردنشین ترکیه است، حامی و پشتیبان جبهه کردهای ترکیه و حزب "تروریستی" کارگران کردستان ترکیه، پ‌ک‌ک می‌داند.
مشکلات دوگانه ترکیه و ضرورت عادی‌سازی رابطه با دمشق
در سال‌های گذشته ترکیه تلاش کرده بود با حضور نظامی در بخش‌هایی از مناطق کردنشین سوریه و نیز در استان ادلب، تنظیمات و ترتبیات مرزی مورد نظر خود را بدون همکاری با رژیم سوریه پیش ببرد، اما ظاهرا "نتیجه مطلوب" را نگرفته است.
مشکل عمده دیگری که دولت ترکیه با آن روبرو است شمار بالای پناهجویان سوری است که در خلال ۱۲ سال جنگ داخلی در این کشور در شهرهای مختلف ترکیه سکنی گرفته‌اند. رقم این پناهجویان را سازمان ملل سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر اعلام کرده است.
مشکلات ناشی از شمار بالای پناهجویان، به برخی نارضایتی‌ها در جامعه ترکیه دامن زده که حالا به خصوص در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در ماه مه، به موضوعی برای رقابت‌های اتنخاباتی تبدیل شده است.
دولت اردوغان که از ابتدا حامی مخالفان سیاسی و مسلح رژیم اسد بود تا چند سال پیش انتظار داشت که با سرنگونی احتمالی حکومت اسد مشکل پناهجویان را هم در توافق با حکومت بعدی حل کند. با تثبیت نسبی پایه‌های حکومت اسد و افزایش نارضایتی در جامعه ترکیه از حضور شمار بالای پناهجویان، دولت ترکیه بیش از پیش به مصالحه با حکومت اسد تمایل پیدا کرده است. انتظار این است که از طریق این مصالحه علاوه بر مهار و محدودسازی کردهای سوریه، راه بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان نیز فراهم شود و از این رهگذر شانس پیروزی اردوغان در انتخابات افزایش یابد.
چشم‌اندازهایی برای مناسبات تهران و دمشق
ترکیه نیز از نتایج اجلاس مسکو ابراز خشنودی کرده است. وزارت دفاع این کشور در بیانیه‌ای نوشت که وزیران دفاع و روسای تشکیلات اطلاعاتی این کشور با ایران، روسیه و سوریه "گفتگوهای سازنده‌ای" در راستای تلاش برای عادی‌سازی روابط آنکارا و دمشق داشته‌اند.
به گزارش رویترز این بیانیه همچنین می‌گوید که شرکت‌کنندگان در اجلاس مسکو درباره "تقویت امنیت در سوریه" نیز بحث و رایزنی کردند.
این در حالی است که وزارت دفاع سوریه در بیانیه خود بحث اجلاس در مورد "خروج نیروهای ترکیه از اراضی سوریه"، "گشایش گذرگاه‌های مرزی" و "عدم حمایت از نیروهای تروریستی در ادلب" را عمده کرده است.
به غیر از مناطق کردنشین شمال سوریه، ادلب تنها استانی است که همچنان تحت تسلط نیروهای مسلحی است که برخی از آنها اسلام‌گرایان افراطی هستند و ترکیه نیز در این منطقه نیروی نظامی دارد.
روابط عمومی وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران نیز به نقل از سرتیپ آشتیانی اعلام کرد که "تلاش ایران و روسیه برای عادی سازی روابط ترکیه و‌سوریه از اهداف نشست چهار جانبه بود و جمهوری اسلامی ایران اهتمام جدی برای گفت گوی مستقیم بین سوریه و ترکیه به عنوان دو‌کشور همسایه و تاثیرگذار در منطقه دارد و از تشریک مساعی دو کشور حمایت می کند".
به رغم نقش محوری جمهوری اسلامی در حفظ و تحکیم موقعیت رژیم اسد، دور اول گفت‌وگوها در دی ماه بدون شرکت ایران برگزار شد. بعداً با درخواست تهران برای پیوستن به این نشست موافقت شد.
ایران تا کنون در قیاس با هزینه انسانی و اقتصادی و امنیتی که برای دفاع از حکومت اسد صرف کرده مناسبات اقتصادی نسبتا ضعیفی با این کشور دارد و سهمی اندک از بازار آن را به خود اختصاص داده است. با توجه به محوریت نقش روسیه در اقتصاد و امنیت سوریه و نیز بهبود مناسبات این کشور با ترکیه و نیز کشورهای عرب خلیج فارس، به نظر نمی‌رسد که حضور و نفوذ ایران در سوریه در همین سطح کنونی باقی بماند یا از لحاظ اقتصادی بهره‌عمده‌ای نصیب تهران شود.